Folklorshunoslikka

nazariya”  deb  ham yuritiladigan bu  ilmiy  qarashga  ko‘ra,  qadimgi 
odamning  tabiat  haqidagi  ibtidoiy  inonchlari  dastlabki  mifologik 
tasawurlar tizimining asosini tashkil etgan.
“Meteorologik  nazariya”ni  Shimoliy  Germaniya  aholisining  af- 
sona, ertak, urf-odat va tasawurlarini tadqiq etish asnosida rivojlan- 
tirgan  etnograf va  folklorshunos  V.Shvars  (1821-1899)  “mifologik 
maktab”  tarixida  “demonologik  nazariya”  nomi  bilan  yuritiladi­
gan konsepsiyani  asoslab  berdi.  U  “Mifologiyaning  kelib  chiqishi” 
(1849)  asarida  yovuz kuchlar bilan bog‘liq xalq  qarashlari va irim- 
sirimlarga  aloqador  asotirlarni  “quyi  mifologiya”  deb  atadi  va  bu 
atama folklorshunoslik amaliyotidan o‘rin oldi.
“Mifologik  maktab”  xalq  og‘zaki  badiiy  ijodiyotining  paydo 
bo‘lishi  va  taraqqiyoti  masalasini  tadqiq  etib,  folklorning  ilk  za- 
mini  diniy-e’tiqodiy xarakter kasb etgan mifologiya hamda tilning 
obrazliligi  bilan  alohida  ajralib  turgan qadimgi  shakllaridadir  ,de- 
gan  muhim  nazariy  xulosaga  keldilar.  Folklor  asarlari  tarkibidagi 
mifologik  obraz,  syujet  va  motivlarni  tarixiy-qiyosiy  o ‘rgangan 
mifologlar  uzoq  davom  etgan  tarixiy-folkloriy jarayon  natijasida
36
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mifologik obrazlar ertak, afsona, topishmoq va boshqa folklor janr- 
lariga transformatsiyalashishini  aniqladilar.
Xalq  og‘zaki  ijodi  asarlarini  qiyosiy  metod  asosida  cTrganish va 
folklomi  “xalq  ommasining  ijodkorligi  natijasida  yaratilgan  qadri- 
yat” sifatida talqin qilish (ya’ni folklorga xos “kollektiv ijod mahsuli 
ekanlik”  belgisi)  an’anasi  folklorshunoslik  tarixida  birinchi  marta 
“mifologik maktab” tadqiqotlarida amalga oshirildi.
Mif,  afsona,  ertaklarni  sistemali  to‘plash  va  tahlil  qilish  ishlari 
bevosita  “mifologik  maktab”ning  shakllanishi  bilan  bogiiq  holda 
boshlandi.  Bu  ilmiy  maktab  vakillari  miflarni  milliy  qadriyatlar 
tizimi va an’anaviy madaniyatning ibtidosi sifatida talqin qildilar.
“Mifologik  maktab”ning  rivojlanishi  natijasida  XIX  asrning 
o'rtalariga  kelib  folklorshunoslikda  bir  qator yangi  nazariyalar  yu- 
zaga  keldi.  Jumladan,  miflarni  astronomik  yoxud  tabiiy  hodi- 
salarning  allegoriyasi  tarzida tasawur qilishga asoslangan  “solyar-