Folklorshunoslikka

Xo ‘p hayda-yo, xo ‘p hayda, mayda-yo, mayda. 7+5—12 Qalqon tuyog’im hayda, mayda-yo, mayda. 7+5=12 Ternir tuyog ‘im hayda, mayda-yo, mayda. 7+5=12 Xirmonni qilgin mayda, mayda-yo, mayda. 7+5=12
(Yanchiq qo ‘shiqlari)

Takrorlar xalq qo‘shiqlari badiiyati tizimidagi muhim unsurlardan biri hisoblanadi. Satr boshida, o‘rtasida yoki oxirida kelishidan qat’i nazar takrorlar qo‘shiqdagi ilgari surilgan mazmunni ochib berishga xizmat qilish barobarida, ohang va kuyning yaxlitligini ta’minlab be- radi.

Qo‘shiqlardagi naqoratlar esa an’anaviy naqoratlar va noan’anaviy naqoratlarga boiinadi. An’anaviy naqoratlarda: so‘z; misra; to‘rtlik takrorlanib keladi. Bular an’anaviy naqoratlar. Bu naqoratlar turli xil qo‘shiqlarda uchrashi mumkin. To‘g ‘rirog‘i, bu yerda ohangni ushlab turuvchi naqoratlar qoladi, faqat mata o‘zgaraveradi. Har qanday matn ushbu naqorat ohangiga mosla- shadi. Takrorlarda matn bilan chambarchas bogiiqlik ko‘zga tash- lansa, naqoratda mazmun bilan bogiiqlik sezilmaydi. Bu o‘rinda ohang muhim ahamiyat kasb etadi.
Bulardan tashqari, faqat ayrim qo‘shiqlaming o‘zigagina xos boigan m aium tovush (ha, hu) va misra takrorlanib kelish holat- lari borki, ularni noan’anaviy noaqoratlar sifatida baholash mumkin.
Qo‘shiqning kuyga munosabatiga kelsak, hamma, hatto motam qo£shiqlarida ham musiqiy ohang mavjud, biroq motam marosimi qo‘shiqlari biror bir musiqiy asbob jo ‘rligida kuylanmaydi. Motam


164

www.ziyouz.com kutubxonasi

marosimi va ayrim mavsum marosim qo‘shiqlarini inobatga ol- maganda, hamma holatlarda qo‘shiqlarga biror musiqa asbobida kuy chalinishi mumkin. Shungako‘raqo‘shiqlarni: soz bilan ijro etiladi- gan qo‘shiq!ar; hech qanday sozsiz ijro etiladigan qo‘shiqIarga bo‘lish mumkin.
Hozirgi jonli jarayonda o‘zbek qo‘shiqlari doira, do‘mbira, dutor, balomon, tor va hakazo musiqa asboblari jo ‘rligida ijro etiladi. Qan- day musiqa asbobi tanlanishi qo‘shiq mazmuni va ijro etilayotgan vaziyatdan kelib chiqiladi.