Fiziologiyasi va gigiyenasi

10.  4.  Nafas  olishning  boshqarilishi
Nafas  olish  va  chiqarish  markazi. 
O d a m la r n in g   nafas  olishi 
u la rn in g   o rg a n iz m in i  h o la tig a   b o g ’liq  h o ld a   o 'z g a r a d i .  U   u xla- 
g an   p a y t d a   tinch,  h a r  z a m o n d a  ji s m o n i y   ish  b a ja r g a n d a   tez-tez  va 
c h u q u r   h a y a jo n la n g a n   p a y t d a   e sa   notekis.  t o 'x t a b - t o 'x t a b   qo lad i-
314
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

gan  shakllarda  namovon  bo'ladi.  Odam  sovuq  suvga  sh o 'n g '  igan 
paytda m a’lum  muddatga nafas  olish  to ‘xtaydi,  «ilohiy kuchlar to­
monidan ushlab qolish». Rus fiziologi N. A. M islavskiy  1919- yilda 
uzunchoq  miyada bir  guruh hujayralar jarohatlanganda nafas  olish 
to'xtashini  aniqladi.  Nafas  olish  markazini  o'rganish  ana  shundan 
boshlangan.
Nafas  markazi
  murakkab  hosila  bo'lib,  u  nafas  olish  va  nafas 
chiqarish  markazlaridan tashkil  topgan.  Keyinchalik nafas markazi 
ancha  murakkab  tuzilishga  ega  ekanligi  va  nafas  olishni  boshqa- 
rilishida  organizmning  turli  faoliyatiga  nafas  a'zolari  tizimining 
o ‘zgarishini  ta ’minlashda  ishtirok  etuvchi  markaziy  asab  tizim i­
ning  yuqori  bo'lim lari  ham  ishtirok  etadi.  Nafas  olishni  boshqa- 
rilishida muhim  rolni  bosh miya katta yarimsharlari po'stloq qismi 
o'vnaydi.
Nafas markazi  doimiy ravishda faol holatda bo'ladi: unda ritmik 
ravishda  qo'zg'alisb  impulslari  yuzaga  keladi.  Hattoki  markazga 
intiluvchi  vo'llar  to lig 'ic h a   kesib  qo'yilganidan  keyin  ham  unda 
ritmik  faollikni  qayd  qilish  mumkin.  N afas  markazining  avtoma- 
tiyasini  undagi  moddalar  almashinuvi  jarayoni  bilan  bog‘lab  tu- 
shuntirish mumkin,  nafas markazidan ritmik impulslari markazdan 
qovuvchi  neyronlar  orqali  nafas  muskullariga  va  diafragmaga 
o'tkaziladi  hamda  nafas  olish  va  nafas  chiqarishning  navbatla- 
shuvini  ta'm in   etadi.