Fiziologiyasi va gigiyenasi

Ayrim  a’zolar va  tizim larning  funksional  fiziologiyasi.  Turli 
a'zolardagi  moddalar  almashinuvi  o'xshashlik  tom onlaridan  tash­
qari,  ularning  funksiyalarining  xarakterli  xususiyatlarini  aniqlov- 
chi jiddiy  farqlari  ham  mavjud.  Bundan  tashqari,  a ’zolarni  tashkil 
qiluvchi  turli  to'qim alarning  moddalar  almashinuvida  ham  jiddiy 
farqlari  mavjud.
Har bir a ’zo m a’lum funksiyani bajaradi. Lekin a ’zolarning mus- 
taqilligi  nisbiy,  chunki  u  a ’zolar  tizimiga  kiradi  va  uning  faoliyati 
organizm  tom onidan  to 'lig 'ich a  boshqariladi.  A'zolar  butun  hayot 
davomida  faoliyat  ko'rsatuvchi  doimiy  va  xususiy  rivojlanishning 
m a’lum  bosqichida  hosil  bo'lib,  so'ngra  m a’lum  muddatdan  ke­
yin  yo'qolib  ketuvchi  -  vaqtinchalik  a ’zolarga  farqlanadi.  A’zolar 
m a'lum   funksiyalarni  bajaruvchi  tizimlarga  birikishadi,  masalan, 
asab,  yurak-tomirlar,  nafas,  ovqat  hazmi  ajratuvchi  va  hokazo.
Hayvonlar  organizmining  tarixiy  rivojlanish  jarayonida,  asab 
tizimi  boshlovchi  ahamiyatni  kasb  etdi,  y a ’ni  bu  tizim  barcha 
tizim lar  faoliyatini  birlashtiradi  va  atrof  dunyodagi  organizm­
ning  xulq-atvorini.  uning tashqi  muhit ta'siriga qarshi  kurashishini 
ta ’minlab  beradi.
Organizmning  yaxlitligi  va  uning  hayot  sharoitlarini  ta ’min- 
lanishi  jaravonlarida  bir  necha  a'zolar  tizimining  faoliyati  tanla- 
shib  qo'shilishadi.  Bunday  vaqtinchalik  a'zolar  tizim ining  biriki­
shi -  funksional birikish deb  ataladi.  Masalan,  xulq-atvor aktlarida
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

asab  tizimi.  harakat  apparatlari,  vurak-tom irlar  va  nafas  tizimlari 
funksiyalari  birikishadi.  Funksional  tizim lar  a'zolar  tizim idan  or­
ganizmning  uning talab  darajasiga  qarab  o'zgaruvchan turli-tuman 
funksiyalarni  bajarilishida  ishtirok  etishi  bilan  farq  qiladi.
Organizmning  a'zolari  va  funksional  tizimlari  uning  tinim siz 
o'zgaruvchan  atrof-muhitdagi  hayotining  rivojlanishini  ta ’min- 
lashda  yagona  funksivani  bajaruvchi  yaxlit jonzot  bu  organizmdir. 
Bu  funksiya  tashqi  sharoitning  jiddiy  o'zgarishiga  qaramasdan. 
asosan.  asab  tizimi  ta'sirida  m a'lum   chegarada  o'zgaruvchan.  nis­
batan doimiy  o'rtacha darajaga qay tuvchi  barcha a'zolar. a'zo lar va 
funksional  tizim larning  nisbatan  mustaqil  faoliyatidir.  Organizm. 
ichki  a'zolar  funksiyalarining  nisbatan  dinamik  doimiyligini  va 
ichki  muhitni  tashkil  qiluvchi  suyuqliklarning  biokimyoviy  tarki- 
bini  bir xilda saqlashni  ta in  i nlab turadi  va  bu gom eostaz deb atala­
di  (K.  Bernar.  U.  Kennon).