Физиология. Вазифалари ва усуллари. Тиббиётдаги аҳамияти. ҚИСҚача тарихи. ҚЎЗҒалувчан тўҚималар физиологияси

Турли нафас коэффициентида кислороднинг калорик эквиваленти
Жадвал-2

Калорик эквивалент	Нафас коэффициенти
	0,70	0,75	0,80	0,85	0,90	0,95	1,0
Килоджоулда	19,62	19,84	20,10	20,36	20,62	20,87	21,17
Килокалорияда	4,69	4,74	4,80	4,86	4,92	4,98	5,06

Аралаш овқат билан овқатланадиган одамда тинч ҳолатда нафас коэффициенти нисбатан доимий (0,85-0,9) бўлиши, истеъмол қилинган О₂ ва унинг ўртача нафас коэффициентидаги калорик эквиваленти ёрдамида тинч ҳолатда одамда энергия алмашинувини етарли даражада аниқ ҳисоблаш имкониятини беради. Организм истеъмол қилган О₂ миқдори спирографлар орқали аниқланади. Бу тўла бўлмаган газ анализи усули ўзининг оддийлиги туфайли кенг тарқалган.

Шиддатли жисмоний иш вақтида нафас коэффициенти ошиб, бирга яқинлашади, чунки бундай шароитда энергиянинг асосий манбаи бўлиб карбонсувлар хизмат қилади. Иш тугаши билан қайта тикланишнинг бошланғич бир неча дақиқалари давомида нафас коэффициенти кескин ошиб бирдан ҳам ортади. Шундан сўнг нафас коэффициенти кескин пасайиб, тинч ҳолатдагидан ҳам паст бўлиб қолади. Ишдан 30-50 минут ўтгандан сўнг у меъерига қайтади. Ишдан сўнгги дақиқаларда нафас коэффициентининг ошиши мушакларда йиғилган сут кислотасининг қонга ўтиб, СО₂ ни бикарбонатлардан сиқиб чиқариши оқибатидир. Сут кислотаси қондан йўқолганда тескари ҳодиса, яъни коэффициентнинг кескин пасайиши кузатилади.
Газ алмашинувини бир кеча-кундуз давомида аниқлаш организмда ҳосил бўлган иссиқликни ҳисоблашдан ташқари қайси озиқа моддалари ҳисобига иссиқлик ҳосил бўлганини ҳам аниқлаш имкониятини беради. Ялпи ёки умумий алмашинувни бу йўл билан ҳисоблаш амалий машғулот вақтида бажарилади.
Катта ёшли одам организмида ҳосил бўладиган энергия асосан уч қисмдан – асосий алмашинувдан, овқатнинг ўзига хос динамик таъсирида ажраладиган энергиядан ва иш бажариш учун зарур бўлган асосий алмашинувга қўшимчадан иборат бўлади. Энергия алмашинувининг замини асосий алмашинувдир.