Fiziologiya

Rasm. Hazm yo’llarida ovqat moddalarining bosqichma basqich o’zlashtirilishi.

15-18 sekund hazm qilinadi. Og’iz bo’shlig’ida ovqat ta’m bilish, taktil va issiqlikni sezuvchi resteptorlarni ta’sirlaydi. Bu resteptorlar og’iz shilliq pardasida, ta’m bilish resteptorlari esa bundan tashqari til so’rg’ichlarida joylashgan. Og’iz restep-torlaridan impulslar uchlik, yuz va til-xalqum nervlari orqali qator reflekslar markazlariga borib, ularni qo’zg’atadi. Natijada so’lak, me’da shirasi, me’da osti shirasi sekrestiyasi, o’t chiqarilishi, me’da harakati sodir bo’ladi.

Og’iz bo’shlig’idagi ovqat hazm bo’lishida so’lak muhim rol o’ynaydi. So‘lak hazmga oid bo‘lgan va hazmga oid bo‘lmagan bir necha vazifalarni o‘taydi. So‘lakning hazmga oid vazifalari: oziq moddalarni namlash, shilimshiq (mutsin) moddalar yordamida ovqat luqmasini hosil qilish, yutish jarayonini osonlashtirish, tarkibidagi fermentlar ta'sirida oziq moddalar gidrolizida ishtirok etishlardir. So‘lakning hazm bilan bog‘liq bo‘lmagan funksiyalari: ekskretor va himoyadan iborat. Modda almashinuvida hosil bo‘lgan ba'zi metabolitlar (siydik kislotasi, mochevina) so‘lak orqali organizmdan chiqariladi. Shuningdek, ayrim dorivor moddalar (xinin, strixnin) va organizmga tashqaridan tushgan simob, qo‘rg‘oshin va boshqa og‘ir metallar tuzlari, alkogol singari moddalar so‘lak bilan tashqi muhitga ajraladi.
So‘lak tarkibida lizotsim borligi tufayli u bakteriotsid xossasiga ega. Mutsin kislota va ishqorlarni neytrallash xossasiga ega. So‘lak tarkibidagi ferment - lizotsim va nordon tuzlar bakteriotsid va bakteriostatik ta'sir ko‘rsatadi. So‘lak tarkibida immunoglobulinlar bo‘lib, ular patogen mikroorganizmlardan himoya qiladi. So‘lak tarkibida qon ivishiga qarshi omillar, hamda fibrinolitik va fibrin stabillovchi faollikka ega bo‘lgan moddalar ham mavjuddir. So‘lakning trofik vazifasi so‘lak-ning tarkibidagi kalsiy va fosforlarning tishlar va uning emali shakllanishi uchun sarflanishi bilan bog‘liqdir.
So’lak uch juft yirik so’lak bezlari: quloq oldi, jag’ osti, til osti, tildagi, lunjlardagi va tanglaydagi ko’p sonli mayda bezchalar tomonidan ajratiladi(2- rasm).