Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

QON IVISH JARAYONI ASOSLARI
A.Shmidt va P.Morovis asos solishgan, hozir hamma e’tirof qilgan qon ivish
nazariyasi fermentativ nazariya, deyiladi. Bu nazariyaga ko’ra, plazmada erigan
fibrinogen trombin fermenti ta’sirida erimaydigan fibringa aylanadi. Fibrin
ipsimon strukturaga ega bo’ladi.
Ikkilamchi gemostaz bbesh bosqichga bo’linadi. Birinchi bosqich –
tromboplastin hosil bo’lishi bosqichi. Tromboplastin deganda qonning
protrombinni trombinga aylantiradigan fermentativ faolligini tushunish kerak.

---

“Tromboplastin” so’zi o’rniga “Trombokinaza” atamasi ham ishlatiladi.
Tomirda yurgan qonda tromboplastin bo’lmaydi. U qon plastinkalari
parchalanganda (qon tromboplastini) yoki to’qimalar shikastlanganda (to’qima
tromboplastini) ajraladigan yog’simon (lipid) omil va plazma omillari
ishtirokida hosil bo’ladi.
Ikkinchi bosqich – trombin hosil bo’lishi. Tromboplastin plazmada
uchraydigan oqsil protrombinga nisbatan proteolitik faollikka ega. Protrombin
α
2
-globulin bo’lib, molekulyar massasi 66800. Plazmada 10-15 mg% protrombin
bor. U jigarda sintezlanadi va bu jarayon K vitaminiga muhtoj. Shuning uchun K
vitamini yetishmaganda, qonning ivishi buziladi. Protrombin tromboplastin
ta’sirida Ca
2+
ionlari hozirligida trombinga aylanadi. Trombin – peptidaza, u
fibrinogenni qisman parchalash qobiliyatiga ega.
Uchinchi bosqich – fibrin hosil bo’lishi. Fibrin hosil bo’lishining birinchi
bosqichida fibrinogen (m. m – 340000) trombin ta’sirida ikki nimtaga bo’linadi.
Bu nimtalardan o’z navbatida ikkita aminopeptid – A va B ajraladi.
Nimtalarning qolgan qismlari fibrin-monomer, deb ataladi. Fibrin-monomerning
molekulalari bir qatorga tizilib, polimerizatsiyaga uchraydi. Polimerizatsiya
uchun plazma omili fibrinopeptid A va kalsiy kerak. Fibrin-polimer gelni hosil
qiladi.
To’rtinchi bosqich – laxta retraksiyasi. Trombotsitlar parchalanganda ulardan
maxsus omil – tromostenin ajraladi. Trombostenin ta’sirida fibrin iplari
qisqaradi. Bu qisqarish natijasida oldin hosil bo’lgan amorf laxtaning hajmi
kamayib, ixchamlashadi. Bu jarayon retraksiya, deyiladi. Retraksiya natijasida
laxta zichlashadi, jarohatlangan joyning yuzasi kamayadi, yaraning bitishi
tezlashadi.
Beshinchi bosqich – fibrinoliz. Plazma globulinlaridan biri plazminogen
(profibrinolizin) to’qima yoki qon omillari ta’sirida faol proteolitik ferment
plazminga (fibrinolizinga) aylanadi. Plazmin fibrinni parchalab, trombni
yo’qotadi.