Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

QON HAJMI VA TARKIBI
Odamning qoni suyuq plazma va undagi muallaq shaklli elementlardan
tashkil topgan. Qonning bu ikki qismi orasida ma’lum nisbat saqlanadi. Qon
hajmining 55%i plazmaga to’g’ri keladi, qolgan 45% hajmni shaklli elementlar
tashkil qiladi. Qonning umumiy hajmidan eritrotsitlarga to’g’ri keladigan qismi
gematokrit son, deb ataladi. Erkaklarda gematokrit son 44-46%, ayollarda – 41-
43% bo’ladi.
Katta odam organizmidagi qonning umumiy miqdori gavda vaznining 6-8%,
ya’ni 4-6 litrni tashkil qiladi. Qonning organizmdagi miqdorini bo’yoqlar yoki
radioaktiv moddalar yordamida aniqlash mumkin. Masalan, kongorot qonga
ma’lum miqdorda yuboriladi. Oz vaqt o’tishi bilan u qonda tekis taqsimlanadi.
Endi tomirdan qon olib, unda bo’yoq konsentratsiyasi aniqlanadi va bo’yoqning
qonda suyulish darajasiga qarab, qon miqdori hisoblab topiladi.
Qonning miqdori nisbatan doimiy bo’lgan ko’rsatkichlardan biri. Ammo,
uzoq vaqt davomida muntazam ravishda jismoniy ish bilan shug’ullanish, baland

---

tog’ga ko’tarilish va shu sharoitda uzoq vaqt bo’lish natijasida organizmning
kislorodga bo’lgan ehtiyoji ortadi va qon miqdori ko’payadi.
Organizmdagi qonning hammasi oddiy sharoitda qon tomirlar bo’ylab
harakat qilmaydi. Uning bir qismi zahiralarda saqlanadi. Qon umumiy
miqdorining 20% i jigarda, 16% i taloqda, 10% ga yaqini teri tomirlarida bo’ladi
va ma’lum vaqtgacha qon aylanishida ishtirok etmasligi mumkin. Kislorodga
ehtiyoj oshganda esa qonning zahiradagi qismi tomirlarga o’tib, kislorod
tashishda ishtirok eta boshlaydi.