Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

XUSUSIY FIZIOLOGIYA
ICHKI MUHIT SUYUQLIKLARI FIZIOLOGIYASI
Yuqori darajada rivojlangan hayvonlarning hujayralari ular protoplazmasida
va atrofidagi suyuqlikda harorat, bosim, vodorod ionlari miqdori, oziq moddalar,
kislorod va boshqa moddalar miqdori nisbatan doimiy bo’lgandagina faollik
ko’rsatishi mumkin. Bu sharoitni yuzaga chiqishi qon, to’qima suyuqligi, limfa
va boshqa biologik suyuqliklarning doimiyligini ta’minlovchi murakkab
gomeostatik mexanizmlarga bog’liq.
Gomeostaz 
tushunchasi 
shakllanishida, 
gomeostatik 
mexanizmlarni
tekshirishda Klod Bernar, Uolter Kennon, L.S.Shtern va boshqalarning xizmati
katta.
Ichki muhitning doimiyligini saqlab turishda juda ko’p a’zo va jarayonlar
ishtirok etadi. Ulardan birinchi galda, teri, shilliq pardalar, buyraklar, o’pka,
jigar, taloqni aytib o’tish mumkin.
Asosiy ichki muhit suyuqliklari bo’lmish qon, to’qima suyuqligi, limfa,
endolimfa va perilimfa hamda boshqa biologik suyuqliklar (orqa miya, bo’gin,
plevra suyuqligi) tarkibida sezilarli tafovut bor. Organizmning ichki to’siqlari
ana shu tafovutni saqlab turadi. Bularga gistogematik, gematoensefalik va
gematokoxlear to’siqlar kiradi.
Ichki muhit suyuqliklari ichida eng muhimi qon hisoblanadi. Boshqa
suyuqliklar qondan hosil bbo’ladi, qon va boshqa suyuqliklar o’rtasida doimiy
ravishda almashinuv sodir bo’lib turadi.
QON TIZIMI
Har qanday tizim bir nechta tarkibiy qismdan tashkil topgani kabi qon
tizimiga ham quyidagilar kiradi: 1) qonning o’zi; 2) qon yaratilishini
ta’minlaydigan tuzilmalar: 3) qonning yemirilishida ishtirok etuvchi a’zolar: 4)
qon hosil bo’lishi va yemirilishini boshqaruvchi mexanizmlar.
Umurtqali hayvonlarda qon hujayralari asosan suyak ko’migida hosil
bo’ladi. Eritrotsitlarning yemirilishi, ulardagi temirdan qayta foydalanish va
gemoglobin sintezi ham ko’mikda sodir bo’ladi. Qarib qolgan eritrotsitlarning

---

qondan ajratib olinishi va ularning qayta ishlanishi taloq faoliyatiga bog’liq.
Limfa tugunlarida oq qon tanachalari rivojlanib yetiladi. Bu jarayonda taloq va
timus ham ishtirok etadi.
Qon tizimi faoliyatini boshqarishda maxsus gumaral omillar – eritropoetinlar,
leykopoetinlar va trombopoetinlar katta ahamiyatga ega. Nerv tizimi ham bu
jarayonda ishtirok etadi.
Demak, qonning o’zi, qon yaratilishini ta’minlovchi ko’mik, limfa tugunlari,
taloq va timus; qon hujayralari yemirilishini yuzaga chiqaradigan taloq, ko’mik;
bu tizim faoliyatini boshqaruvchi nerv va gumoral omillar qon tizimini tashkil
qiladi.