Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

TA’SIROTNING BO’SAG’A KUCHI, REOBAZA VA XRONAKSIYA
Membrana potensialini kritik darajaga o’zgartirish qobiliyatiga ega bo’lgan
ta’sirot kuchi ta’sirot bo’sag’asi deyiladi. Bo’sag’a miqdoridan kuchsizroq

---

bo’lgan ta’sir bo’sag’adan past, bo’sag’a miqdoridan kuchliroq bo’lgan
rag’batlar esa bo’sag’adan yuqori ta’sirlovchi deb ataladi. Bo’sag’aning mutloq
miqdori qo’zg’aluvchan to’qimalarning xossalariga va fiziologik holatiga,
ta’sirot berish usuliga bog’liq. Ta’sirot bo’sag’a kuchiga ega bo’lsada, juda
qisqa vaqt ta’sir etsa, qo’zg’alish ro’q bermaydi. Demak, qo’zg’alish vujudga
keltiradigan ta’sirot, birinchidan, eng kam (bo’sag’a) kuchga ega bo’lishi kerak,
ikkinchidan, u ma’lum qqisqa vaqt davomida ta’sir etishi zarur. Elektr tokining
qo’zg’alish paydo qiladigan eng kam kuchi reobaza deyiladi. Bir reobazaga teng
elektr toki bilan ta’sirlab, harakat potensiali olish uchun zarur bo’lgan eng kam
vaqt foydali vaqt, deb ataladi. Bo’sag’a kuchi bilan ta’sirlash vaqtida foydali
vaqtdan ko’paytirish paydo bo’lgan qo’zg’alishni miqdoriga ta’sir qilmaydi –
demak vaqtni uzaytirish befoyda. Ma’lum chegarada tokni kuchaytirish vaqtning
qisqarishiga olib keladi.
Amalda foydali vaqtni aniqlash qiyin, chunki reobaza miqdori membrenaning
faoliy holatiga bog’liq holda o’z-o’zidan o’zgarib turadi. Shu sababdan, boshqa
shartli miqdorni – xronaksiyani aniqlash rasm bo’lgan. Xronaksiya – ikki
reobazaga teng elektr toki bilan to’qimaga ta’sir etib, uni qo’zg’atish uchun
sarflangan eng kam vaqtni bildiradi.
“Bor yoki yo’q qonuni”. Bo’sag’adan past ta’sirotlar uzoq vaqt davom etsa
ham qo’zg’alishga sabab bo’la olmaydi (samara yo’q); bo’sag’a kuchiga ega
bo’lgan ta’sirot esa eng katta miqdordagi qo’zg’alishni vujudga keltiradi
(samara bor). Bu qonun yakka nerv yoki muskul tolalarida mikroelektrodlar
yordamida potensiallar qayd qilinganida yaqqol ko’rinadi. Shuni esda tutish
kerakki, “Yo’q”, yani bo’sag’adan past kuchga ega bo’lgan stimul ham
membranada ma’lum o’zgarishlarni, masalan, lokal javobni sodir qiladi.
“Bor”ning miqdori ham o’zgarmas emas - qo’zg’aluvchan to’qimalarning faoliy
holatiga qarab u ma’lum chegarada oshib yoki kamayib turadi.