Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

UMUMIY FIZIOLOGIYA

---

ASOSIY FIZIOLOGIK TUSHUNCHALAR
Fiziologiya organizm faoliyatlarini o’rganar ekan, birinchi galda fiziologik
tushunchalar numani bildirishini aniqlab olish kerak.
ORGANIZM VA TASHQI MUHIT
Dunuodagi tirik mavjudotlarning hammasi, jumladan odam ham, organizm
deyiladi. Organizm o’zi mustaqil yashay olishi, o’z-o’zini boshqarishi, yashashi
uchun moslashgan tashqi muhit o’zgarishlariga tegishlicha javob berish
qobiliyatiga ega bo’lishi kerak.
Organizmning tashkil topishi molekulyar (viruslar), hujayra, to’qima, a’zo,
a’zolar tizimi darajasida bo’lishi mumkin.
Organizm rivojlanishning qaysi pog’onasida bo’lmasin, u muayyan muhitda
yashaydi, tashqi muhit o’zgarishlari organizmga, organizm esa ma’lum darajada
muhitga o’z ta’sirini o’tkazadi.
Tirik organizmlarning va tashqi muhit o’zaro aloqadorligining eng muhimi
ular o’rtasidagi modda almashinuvidir. Organizm moddiy va energetik sarflarni
qoplash uchun tashqi muhitdan organik va anorganik moddalarni qabul qilib
turishi shart.
Har bir tirik mavjudot bu moddalarni o’ziga xos o’zlashtiradi, o’zgartiradi va
hosil bo’lgan qoldiq moddalarni chiqarib tashlaydi.
Modda almashinuvi assimilyatsiya
va dissimilyatsiya, degan ikkita
jarayonning birligi hisoblanadi. Tashqi muhitdan qabul qilingan moddalarni
organizmning o’zlashtirishi, oddiyroq kimyoviy moddalardan murakkabroq
birikmalar hosil qilishi, tirik materiya yaratilishi assimilyatsiya dayiladi.
Hujayralar tuzilmalari, ularni tashkil qiluvchi murakkab organik moddalarning
parchalanishi, tirik materiyaning yemirilishi dissimilyatsiya deb ataladi.
Assimilyatsiya va dissimilyatsiya bir-biriga qarama-qarshi, ammo o’zaro
chambarchas bog’langan jarayonlardir. Balog’atga yetgan sog organizmda bu
jarayonlar o’rtasida ma’lum muvozanat saqlanib turadi. O’sayotgan hayvonlarda
va kasallik holatlarida bu muvozanat buzilib, bir jarayon ikkinchisiga nisbatan
zo’rayishi mumkin.
Sodda, kichik organizmlarni tashkil qiluvchi hujayralarning deyarli hammasi
tashqi muhit bilan bevosita aloqada bo’ladi. Shuning uchun tashqi muhitdagi
o’zgarishlar bunday organizmlar faoliyatiga kuchli ta’sir ko’rsatadi. Ularning
tashqi muhit o’zgarishlariga moslashib, o’z faoliyatini saqlab qqolish qobiliyati
cheklangan.