Физиология, психология, Г. Гельмгольц, психофизиология, психофизика, Э. Вебер, Т. Фехнер, В. Вундт, экспериментал психология, Э. Титченер, лаборатория методлари

Онгли кузатиш-онгли кузатишда кузатилаётган одам кузатилаётганидан хабардор бўлади. Бундай кузатиш тадқиқотчининг субъект билан алоқасида амалга оширилади ва кузатилаётган шахс одатда тадқиқот вазифаси ва кузатувчининг ижтимоий аҳволидан хабардор бўлади. Бироқ, тадқиқотнинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда, кузатилаётган шахс кузатишнинг турли мақсадларига нисбатан хабардор бўлган ҳолатлар мавжуд. Бундай ҳаракатларга бўлган эхтиёж ахлоқий муаммоларни келтириб чиқаради, шу жумладан қилинган хулосалар билан боғлиқ. Кузатишнинг бу шакли мақсадга мувофиқликка асосланган ҳолда танланади, яъни ундан фойдаланиш тадқиқот мақсадлари билан асосланганда, муҳим камчиликларга ега бўлгани учун кузатувчининг кузатилаётган хатти-ҳаракатига таъсири, шу туфайли натижалар фақат улар олинган вазиятга нисбатан кўриб чиқилиши мумкин. Бир неча кузатишлар олиб бориш керак.
Хусусиятлари-кузатувчи кузатилаётган шахснинг ҳаракатлари ва хулқ-атворига бевосита таъсир кўрсатади, агар кузатиш нотўғри йўлга қўйилса, унинг натижаларига катта таъсир кўрсатиши мумкин. Кузатилган фанлар, психологик сабабларга кўра, уларнинг одатий хатти сифатида сохта хатти офф ўтиши учун ҳаракат, ёки шунчаки чигал бўлиб ва ҳис-туйғулар учун шамоллатиш бериши мумкин. Субъект кузатилаётган вазият унинг учун стрессга яқин бўлиши мумкин ва бундай кузатиш натижаларини, масалан, унинг кундалик ҳаётига кенгайтириш мумкин эмас. Шунингдек, кузатувчининг ҳам, кузатувчининг ҳам ҳаракатларига бир-бири билан танишганлик даражаси таъсир етиши мумкин.
Бевосита (онгли) кузатиш содир бўладиган вазиятларнинг ўзига хослиги бундай кузатишлардан олинган хулосаларнинг кузатиш тартиби содир бўлган аниқ вазиятга эмас, балки бошқа вазиятларга тўғри умумлаштириш жуда қийин бўлишига олиб келади.
Онгсиз ички кузатиш-онгсиз ички кузатишда кузатилаётган предметлар кузатилаётганидан бехабар, тадқиқотчи-кузатувчи еса кузатиш тизими ичида бўлиб, унинг бир қисмига айланади (масалан, психолог безори гуруҳга кўмилиб, унинг фаолияти ҳақида энг холис ахборот олиш мақсадида уни жорий этиш мақсадларини билдирмайди). Кузатувчи кузатилаётган предметлар билан боғланади, лекин унинг кузатувчи сифатидаги ролидан бехабар бўладилар.
Кузатишнинг бу шакли, айниқса, кузатувчининг мавжудлиги табиий ҳисобланган кичик гуруҳларнинг ижтимоий хулқ-атворини ўрганиш учун фойдалидир ва унинг роли кузатилаётган предметларга номаълум бўлиб, уларнинг ҳаракатларига таъсир қилмайди. Кузатишнинг бу шакли, шунингдек, ундан фойдаланиш чегаралари ҳақида баъзи ахлоқий саволларни келтириб чиқаради, чунки психолог баъзан ҳақиқатни алдаш ёки яшириш орқали гуруҳга кириши керак.