Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Kislorod va karbonat angidridni qon bilan tashilishi. 
Organizmdagi 
barcha suyuqliklar qatori, qon tarkibida ham ma’lum miqdorda fizikaviy erigan 
gazlar bo‘ladi. Suyuqlikda erigan gazlarning miqdori uning parsial bosimiga 
bog‘liq. Qon orqali tashiladigan kislorod, 2 % atrofida, plazmada erigan holda 
bo‘ladi (ilova: 36- rasm). Uning asosiy qismi esa, gemoglobin bilan mustahkam 
bog‘lanmagan birikma shaklida tashiladi. Kislorodning ko‘p qismi, gemoglobin 
bilan kimyoviy bog‘langan birikma ko‘rinishida qon orqali tashiladi. Kislorodni 
gemoglobinga qo‘shilishi - gemoglobinni oksigenatsiyasi, temir valentligining 
o‘zgarmasligi bilan, ya’ni haqiqiy oksidlanishni xarakterlaydigan elektronlar 
uzatilishisiz sodir bo‘ladi. Lekin, shunga qaramasdan, kislorod bilan bog‘langan 
gemoglobinni - oksidlangan (oksigemoglobin), kisloroddan ajralganini esa - 
tiklangan (dezoksigemoglobin) deb ataladi. Odamning 100 ml qoni, o‘z tarkibida 

---

90 
21 ml atrofida kislorodni tashishi mumkin. Bu, qonning kislorod hajmi deb 
yuritiladi. Oksigemoglobinning parchalanishi tana harorati va muhitda vodorod 
ionlari konsentratsiyasi oshganda tezlashadi. Vodorod ionlari konsentratsiyasining 
ortishi esa, o‘z navbatida, CO
2 
ning parsial bosimiga bog‘liq. Shuning uchun, 
to‘qimalarda oksigemoglobindan kislorodni deyarli to‘laligicha ajralishiga sharoit 
yaratiladi, ayniqsa, metabolizm jadalligi yuqori bo‘lgan, masalan ishlayotgan 
mushaklarda kuzatiladi. Lekin, venoz qonda ham gemoglobin 40-70 % gacha 
oksigenlashgan shaklda qoladi. Odamning har 100 ml qoni to‘qimalarga 5-6 ml 
kislorod beradi va tabiiyki, shuncha miqdordagi kislorod bilan uning o‘zi o‘pkada 
to‘yinadi. Gemoglobinni kislorod bilan qo‘shilishi kislorodning parsial bosimi 
kattaligi bilan o‘lchanadi, bunda gemoglobin 50 % ga to‘yinadi (R
50
). Odamda, R
50 
normada arterial qon uchun 26,5 mm.s.u. ni tashkil qiladi.