Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Muskulning ishi
. Muskullar tomonidan bajaradigan ishining negizida 
qisqarish xususiyati yotadi. Muskul qisqarganda uning bir uchiga ikkinchi uchi 
yaqinlashadi. Turli harakatlar bajarish jarayonida muskulning harakat qiluvchi va 
qimirlamay turuvchi uchlari almashib turishi mumkin. Qisqarish natijasida 
muskullar tomonidan ma’lum tortishuv kuchlar paydo bo‘ladi va turli jismlarni bir 
joydan ikkinchi joyga so‘rilishi natijasida mexanik ish bajariladi. Bu ish 
kilogrammometrlar bilan o`lchanib, muskul kuchi bilan jismni surilgan masofa 
orasidagi ko‘paytmasiga teng. Demak, muskullarni qisqarishi natijasida mexanik 
ish bajariladi. Muskulning qisqarish jarayoni bo`shashish va taranglashish 
holatlaridan tashkil topgan. Muskulning bo`shashishi muskulning cho`zilishi bilan 
ta’riflanadi. Masalan, pastga tushirilgan qo`lni muskullari cho`zilgan, lekin 
taranglashmagan bo‘ladi. Muskulning taranglashish holatida muskulning uzunligi 
ikki xilda o`zgaradi: ba’zi vaziyatda cho`zilishi, boshqa bir xolatlarda kaltalashishi 
mumkin. Masalan, gavda orqaga tashlanganda qorin muskullari taranglashadi va 
cho`ziladi. Qo`l panjasini qattiq qisib, yelka oldi yelka tomon bukilganda, ikki 
boshli muskul taranglashadi va kaltalashadi. Demak, qisqarish jarayonining 
holatlarida muskulning uzunligi o`zgaradi va muskullar har xil rejimda ishlashi 

---

47 
mumkin. Muskullarni ishi 3 xil - izometrik, izotonik va auksotonik rejimlarida 
o`tishi mumkin.
1. Izometrik ish rejimi – 
muskulning tonusi o`zgarib, uzunligi o`zgarmaydi
.
2. Izotonik ish rejimi - 
muskulning uzunligi o`zgarib, tonusi o`zgarmaydi
. 
3. Auksotonik ish rejimi
– muskulning uzunligi o`zgarishi bilan tonusi xam
o`zgaradi. Amaliyotda alohida holda bunday rejimlar uchramaydi, ko`rsatilgan 
rejimlarning biri ustun turishi mumkin.
Muskullar statik va dinamik ishni bajarishi mumkin. Statik ish bajarilganda 
muskullarning ishi tufayli tana harakatsiz bo‘lib, ma’lum bir holatni saqlaydi. 
Relaksatsiya 
bu – muskul tomonidan qarshilik kuchiga bardosh bera olmaslik ish 
turi bo‘lib, muskul tolalari bo`shashgan va cho`zilgan holda bo‘ladi. Harakat 
jarayoni bajarilishida bir qancha alohida muskullar hamkorlik bilan ish bajarishda 
ishtirok etadi. Funksional jihatdan muskullar antogonist va sinergistlarga bo`linadi. 
Sinergist muskullar deyilganda turli guruhlarga kiruvchi muskullarning 
hamkorlikda bir xil harakatni bajarishishda ishtirok etishiga aytiladi. Masalan, 
trapetsiyasimon muskul bilan oldingi tishsimon muskuli kurakni pastki burchagini 
tashqariga tomon aylanishida ishtirok etadilar. Antogonist muskullar alohida 
muskullar yoki turli muskul guruhlari qarama – qarshi harakatda ishtirok etishiga 
aytiladi. Masalan, tirsak bo`g`imida yelka oldini bukuvchi muskullardan yelka 
muskuli misol bo`lsa, uning doimiy antogonisti bo`lgan yelkani orqa guruhida 
joylashgan uch boshli muskul yelka oldini yozishda ishtirok etadi. Muskullarning 
qarama-qarshi va hamkor ishlashi turli ko`rinishlarda bo`lishi mumkin. Bir 
harakatda sinergist bo`lgan muskullar, ikkinchi harakatda bir-biriga nisbatan 
antogonist bo‘ladi. Masalan, panjani bukishda tirsakni va bilakni bukuvchi 
muskullar sinergist holda ishlashsa, panjani olib qochish va olib kelish 
harakatlarida har bir muskul alohida funksiyani bajaradi. Panjani bukuvchi tirsak 
muskuli panjani olib kelishda, bilak muskuli esa panjani olib qochishda ishtirok 
etadi. Antogonist va sinergist muskullarini hamkor va koordinatsiyali 
qisqarishlarini bajarilishi asab sistema tomonidan idora etiladi.