«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

45.Elektrik sinapslardan taʼsir ótish mexanizmini? 
Elektrik sinapslar - bu sinapslar morfologik jihatdan membrana qismlarini bir-biriga 
yaqinlashuvidan hosil bo'ladi. Ulaming sinaptik yorig'i uzluksiz bo'lmaydi,balki, sinaptik to'la 
tegib turuvchi ko'prikchalar bilan bo'lingan bo'ladi. Buko'prikchalar hujayra membranalarini 
o'ta yaqinlashishidan (sutemizuvchilarda 0,15-0,2 nm ni tashkil qiladi) hosil bo'ladi. Bu 
sohada ionlar kanali hosil bo'ladi. Elektriksinapslari qo'zg'alishlarni bir tomonlama o'tkazadi. 
Buni sinapslarda elektr potensiallami yozib olish orqali isbot qilish mumkin. Afferent tolalar 
ta’sirlanganda sinaps membranasida depolyarizatsiya kuzatiladi, efferent tolalar 

---

ta’sirlanganda esa-giperpolyarizatsiyakuzatiladi. Biroq, sinaps joylashgan neyronlar bir xil 
funksiyanibajarsa, qo'zg'alishlarni ikki tomonlama o'tkazadi (masalan, agar sinaps ikkita 
sezuvchi orasida joylashsa). Sinapslar har xil funksiyalar bajaradigan neyronlar orasida 
(sensor va motor) joylashsa, qo'zg'alishlarni faqat bir tomonlama o'tkazadi.Elektrik 
sinapslaming vazifasi organizmdagi tez reaksiyalamingyuzaga chiqishini ta’minlaydi, ayniqsa, 
hayvonlarda xavfdan qochish yoki xavfdan qutulishni ta’minlovchi tuzilmalar bunday 
sinapslarga boy bo'ladi. Elektrik sinapslar sekincharchaydi, tashqi va ichki muhit ta’sirlariga 
chidamlilik darajasi yuqori. Businapslaming bunday xususiyati organizmdagi tez reaksiyalami 
yuzaga chiqarishnta’minlaydi.46 savolga javob 
46.Sinaplarning neyronlar aro bog'lanish turlari va fiziologiyasi? 
Neyronlararo sinapslar nerv hujayrasi qismlarining bir-biri bilai birikadigan joyi bo’lib, ular 
asosan uch xil bo’ladi. 
1)Aksosomatik sinaps — birinchi neyronning akson o’simtasi ikkinchi somatik neyron tanasi 
bilan tutashgan joy. 
2) Aksodendritik sinaps—bu, birinchi neyron aksoni bilan ikkinchi neyron dendriti o’skmtasi 
tutashgan joy. 
3)Aksoaksonal sinaps. Ikkita akson o’simtasi o’rtasida sodir bo’lib, ma’lum bo’lishicha, 
bunday sinapslardan qo’zg’atuvchi ta’sir o’tmaydi, ya’ni aksosomatik va aksodendritik 
sinapslardan o’tgan ta’sirni u tormozlab qo’yadi, deb taxmin qilinadi. Sinapslarning shakli har 
xil bo’lishiga qaramay, ularning morfologik tuzilishi bir-biriga deyarli o’xshaydi. Aksonning 
harakatlanadigan uchi qisman kengayadi, ichida esa ko’p miqdorda, har xil kattalikda, ya’ni 
400—900 A ga teng pufakchalar paydo bo’ladi. Bularga sinaptik pufakchalar deyiladch. Bu 
yerda mayda mitoxondriylar ham ko’p uchraydi.Usimtalar o’rtasidagi sinapsda 200 A ga teng 
keladigan bo’shliq bo’lib, unga sinapslararo yoriq deyiladi. Unda spesifik moddalar bo’lib, 
ularga mediatorlar deyiladi. Ularning vazifasi ta’sirning bir neyrondan ikkinchi keyronga 
o’tishini ta’minlashdir. Mediatorlar, odatda, nerv uchlaridan ajralib, sinaps bo’shlig’iga 
o’tadi.Sinaps joylashgan neyronlar bir xil funksiyani bajarsa, qo'zg'alishlarni ikki tomonlama 
o'tkazadi(masalan,agar sinaps ikkita sezuvchi neyronlar orasida joylashsa). Sinapslar har xil 
funksiyalar bajaradigan neyronlarorasida (sensor va motor) joylashsa, qo'zg'alishlarni faqat 
bir tomonlama o'tkazadi. 
47savolga javob?