«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

qo’zg’aluvchan to’qimalarning funktsional holatiga qarab u ma’lum chegaradan 
ortib yoki kamayib turadi.Bunga sabab, tirik hujayrada membrana 
depolyarizatsiyasining taraqqiy etishini faol ravishda to’xtatib turadigan 
jaroyonlar ro’y beradi. Birinchidan, inaktivatsiya jaroyoni membrananing Na+ 
ionlarining o’tkazuvchanligini kamaytiradi; ikkinchidan, membrananing K+ 
ionlarining o’tkazuvchanligining oshiruvchi jaroyon yuz beradi. Membrananing 
natriy ionlarini o’tkazuvchanligining ortishiga qanday bo’lmasin to’sqinlik 
qilinsa yoki aksincha, kaliy ionlarining o’tkazuvchanligi osonlashtirilsa, harakat 
potentsialining amplitudasi kamayadi. Membrananing ionlarni o’tkazuvchanligi 
qarama-qarshi tomonga o’zgarsa, harakat potentsialining amplitudasi ortib 
ketadi.
Nerv tolasiga kokain, novakain, uretanning kichik miqdorda ta’sir etilganda 
harakat potentsialining amplitudasi kamayishi bilan bir qatorda, «bor yoki 
yo’q» qonuni ham buziladi. Bu shunday ifodalanadiki, nerv tolasining ta’sirotga 
beradigan javoblari lokal javob bilan normal harakat potentsiali o’rtasidagi 
oraliq shakliga kiradi. Intakt nerv tolasida tok kuchi ortganda faqat lokal 
javoblar ortadi, lekin potentsiallarining amplitudasi ta’sirlovchi stimulning 
kuchiga bog’lik bo’lmaydi. Bunga qarama-qarshi o’laroq, kuchsiz
narkozlangan nerv tolasida yoki zaif tok katodi ta’sir etib turgan tolada bo’sag’a 
ta’siri ostida kelib chikadigan harakat potentsiallari kichik amplitudali bo’ladi, 
ammo stimullar kuchiga ortib borishi bilan bu potentsiallar sekin- asta 
kattalashib boradi. 
SHuning uchun «bor yoki yo’q» qonuniga qo’zg’aluvchan to’qimaning 
ta’sirotga javob berishining umumiy qonuni deb qaralmasdan, tarqaluvchi 

---