Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

Mavzu. Garizont burchak osida otilgag jism harakatini o`rganish. 
Mustahkamlash uchun savollar: 
1. Ko`chish deb nimaga aytiladi? 
2. Tezlik deb nimaga aytiladi? 
3. Tezlanish deb nimaga aytiladi? 
4. Erkin tezlanish deb nimaga aytiladi! 
5.Koordinatalar sistemasi deb nimaga aytiladi? 
Quydagi masalalarni yechishni tavsiya etiladi. 
Masala: 1.1. Balndligi 
m
H
25

bo’lgan minoradan gorizontga 
0
30


burchak ostida 
s
m /
15
0


tezlik bilan tosh otilgan. 1) Tosh qancha vaqt harakatda bo’ladi? 2) U minora asosida qancha uzoqlikda 
yerga tushadi? 3) U qanday tezlik bilan yerga tushadi? 4) Toshning yerga tushish nuqtasida uning 
trayektoriyasi gorizont bilan qanday burchak hosil qiladi? Havoning qarshiligi hisobga olinmasin. 
B/Bx/B usulli. 
№ Topshiriq savollari.
Bilaman 
Bilishni 
xoxlayman 
Bilib oldim 
1 
Koordinatalar sistemasi deb nimaga aytiladi? 
2 
Tezlik deb nimaga aytiladi? 
3 
Erkin tezlanish deb nimaga aytiladi? 
4 
Masala shartiga qarab berilgan kattaliklarni yozing? 

---

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
27 
Yechish: 

0
h
balandlikdan gorizontga nisbatan 

burchak ostida 
uloqtirilgan (tashlangan) eismning harakatini 2-ta etapga ajratish 
mumkin; 

Jismning eng yuqori A nuqtagacha harakati, 

A nuqtadan 



cos
0

x
tezlik bilan gorizontal 
uloqtirilgan jismning harakati. 
Jismning ko’tarilish balandligi 


g
Sin
h
h
h
AC
S
y
2
2
2
0
0
0







Toshning to’la harakatlanish vaqti 
;
2
1
t
t
t


bu yerda 


g
t


sin
0
1

-jismning 
h
balandlikka ko’tarilish vaqti. 
Masalada berilganlarni qo’yib, 
m
S
y
9
,
27

s
t
77
,
0
1

s
t
39
,
2
2

ekanligini topamiz. 
Undan 
s
t
16
,
3

Minoraning asosidan toshni yerga tushish joyigacha bo’lgan masofa 
,
CD
OC
OD
l



bu yerda
m
g
Sin
OE
СD
10
2
2
2
2
0





m
t
t
CD
x
1
,
31
cos
2
0
2






undan 
m
l
1
,
41

Tezlik 
;
2
2
y
x





bu yerda 
s
m
x
/
13
cos
0





Toshning yerga tushish nuqtasida, toshning harakat trayektoriyasining gorizont bilan hosil qilgan 
burchagi 


ni 



tg
x
y

ifodadan topamiz, bundan 
8
,
1


x
y
tg



va
0
61


natijalarni olamiz.
Demak bu usulda masalani yechish maktab o'quvchilari uchun ham juda tushunarli sodda va oson 
bo'ladi. Mustaqil yechish uchun tavsiya etiladigan masalalarni ortiqcha qiyinchiliksiz yecha oladigan 
o’quvchi mazkur bo’limga doir mavzularni o’zlashtirgan hisoblanadi. Bu esa maktab o’quvchilarida 
fizika faniga bo’lgan qiziqishni yanada oshirib o’quvchilarni fikrlash doirasini kengaytirishga imkon 
beradi. 
Adabiyotlar. 
1. 
Savelev I.V. Umumiy fizika kursi 1983 y. 
2. 
Axmadjonov O. Fizika kursi, I tom, T., O’qituvchi nashriyoti, 1984 y. 
3. 
Zisman G.A. va Todes A.A. Umumiy fizika kursi. 
4. 
Yavorskiy B.M. va Detlaf A.A. Fizika kursi, I tom. 
5. 
Internet materiyallari