Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

KOBALT FERRIT ASOSIDAGI MAGNITLI SUYUQLIK MAGNITLANISHINI 
TEBRANISHLI MAGNETOMETRDA O’LCHASH 
Sh.J.Quvondiqov, U.E.Nurimov, X.A.Qayumov 
Samarqand davlat universiteti 
Magnitli suyuqlik – bu tashuvchi suyuqlikda barqarorlashgan ferro yoki ferrimagnetik 
nanozarrachalardan tashkil topgan kalloid eritma. Magnitli suyuqliklarning yuqori magnit 
sechuvchanlik qobiliyati, uning tarkibidagi kolloid zarrachalarning magnit xossasiga va hajmiy 
konsentratsiyasiga bog’liq bo’ladi[1]. Agar magnitli suyuqliklarga tashqi magnit maydon ta’sir etsa, 
uning umumiy ko’rinishi har xil shakllarga kiradi (1 – rasm). 
1 – rasm. Ferromagnitli suyuqlik: (1) – tashqi magnit maydon bo’lmaganda
(
0

H

) (2) – tashqi magnit maydon bo’lganda (
0

H

). 
Magnitli suyuqliklarning magnit xossalariga ko’ra uning qo’llanilish sohasi ham turlicha [2]. 
Magnitli suyuqliklarning magnit xossalarini o’rganishning ko’pgina ususllari mavjud. Bular 
neytronlar difraksiyasi, Kivenki, Gui, tebranishli magnetometr usuli [5]. Ushbu ishda turli 

---

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
229 
konsentratsiyali kobalt ferrit asosidagi magnitli suyuqlik magnitlanishining magnit maydonga 
bog’liqligi o’rganilgan.
Qurilmaning ishlash prinsipi elektromagnit induksiya qonuni asoslanadi[6]. 3 – rasmda tajriba 
qurilmasining umumiy sxemasi keltirilgan. FL-1 rusumli (1) elektromagnit qutblari orasiga (3) to’rtta 
induktiv g’altak va (4) Xoll datchigi oʻrnatilgan. (2) na’muna (5) kvars sterjenga mahkamlanib, 
induktiv g’altaklar orasiga joylashtiriladi. Sterjen esa (6) tebratgichga mahkamlanadi va (7) tovush 
generatori orqali ω – chastota va u
0
– amplitudali tebranish hosil qilinadi. 
3 – rasm. Magnitlanishni oʻlchovchi tebranuvchi magnitometr qurilmasining umumiy sxemasi. 
1 – elektromagnit, 2 – na’muna, 3 – induktiv datchik, 4 – Xoll datchigi, 5 – kvars sterjen, 6 – 
tebratgich, 7 – tovush generatori, 8 – kuchaytirgich, 9 – to’g’irlagich, 10 – ikki koordinatali O’YQ, 
11 – alyumin disk, 12 – doimiy magnit, 13 – dinamik,
Natijada induktiv g’altaklarda quyidagi formula bilan aniqlanadigan induksion EYuK hosil 
bo’ladi: 
E = n·k·M·u
0
·ω 
(1) 
Bu yerda k va n – induktiv g’altakning geometrik o’lchamlariga bog’liq bo’lgan koeffitsient, va 
o’ramlar soni, M – na’munaning magnit momenti, u
0
– tebranish amplutudasi, ω – tebranish chastotasi. 
Bu signal U-2-6 yoki U-2-8 rusumli kuchaytirgich bilan kuchaytiriladi va to’g’irlagich orqali 
oʻziyozar ikki koordinatali potensiometrning Y oʻqiga beriladi. Shu potensiometrning X oʻqiga Xoll 
datchigidan kelayotgan magnit maydon kuchlanganligiga proporsional boʻlgan Xoll EYuK signali 
beriladi. Tajriba natijalari ikki koordinatali oʻziyozar potensiometrda keltirilgan masshtabda 
magnitlanishning tashqi magnit maydoniga bogʻlanish grafigi hosil qilinadi. Dastlab tajriba xona 
temperaturasida etalon sifatida olingan nikelda, so’ngra na’munada o’tkaziladi. Bir xil sharoitda 
olingan etalon va namunadagi signallar solishtiriladi va quyidgi formula yordamida na’munaning 
solishtirma magnitlanishi aniqlanadi: 
m
m
U
U
I
I
0
0
0


(2) 
Bu yerda I
0
– etalonning solishtirma magnitlanishi, U va U
0
– na’muna va etalon hosil qilgan 
induksion EYuKning amplutuda qiymati, m va m
0
– na’muna va etalonning massasi. 
Olingan tajriba natijalari 4 – rasmning chap tomonida kukunsimon kobalt ferrit na’munasi uchun, 
o’ng tomondagisi esa shu zarrachalarning turli hajmiy konsentratsiyada tayyorlangan magnitli 
suyuqlik uchun grafik ko’rinishida tasvirlangan. Rasmdan ko’rish mumkinki, na’munaning kukun 
holatdagi to’yinish magnitlanishi, magnitli suyuqliknikidan katta. Buning sababi na’munalarning hajm 
birligidagi domenlarning soni bilan bog’liq. Chunki kukun holatda na’muna hajm birligidagi 
domenlarining soni, kolloid ertima holatdagidan ancha kam bo’ladi, ya’ni bu son zarrachalarning 
hajmiy konsentratsiyasiga bog’liq bo’ladi[4]. Qolaversa kobalt ferrit zarrachalari suvdagi turg’unligini 

---