Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

FIZIKA FANINI O’QITISHDA O‘QUVCHILARNI MUSTAQIL ISHLASHGA UNDASH 
 
Sh.T. Boymirov
1
., I.B. Xaydarov
2
., E.Sh. Ikromxonov
3
. 
Giliston davlat universiteti o’qituvchisi
1 
Giliston davlat universiteti o’qituvchisi
2 
Mirzaobod tumani 22-maktab o’qituvchisi
3
 
O‘quvchilarning mustaqil ishlari deganda o‘qituvchi topshirig‘ini maxsus ajratilgan vaqt ichida 
o'quvchilar bajarishlari tushuniladi. Bu vaqtda o‘qituvchi kuzatib, rahbarlik qilib turadi. 

---

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
195 
Fizika va astronomiyani o‘qitish jarayonida o'quvchilar tomonidan quyidagicha mustaqil ishlarni 
bajarishlari mumkin: 
— 
astronomik hodisalarni ya’ni, osmon jisimlarini kuzatish; 
— 
o‘quv va ma’lumotnoma adabiyotlar bilan ishlash; 
— 
qiziqarli masala yechishda turli ish shakllari; 
— 
laboratoriya amaliy ishlar; 
— 
qidiruv elementiga ega bo'lgan frontal tajribalar; 
— 
tarqatma materiallar bilan ishlash; 
— 
kinematik sxemalar bilan ishlash; 
— 
o'rtoqlarining javoblari va chiqishlarini taqriz qilish, axborot va referatlar tayyorlash;
— 
tajribalarni kuzatish va undan xulosalar chiqarish; 
— 
asboblar va ko'rgazmalar tayyorlash va hokazo. 
Mustaqil ish qanday bo'lishidan qat’i nazar rahbarlik rolini o'qituvchi bajaradi. U mustaqil 
ishning hajmi va mazmunini, darsdagi o'rnini, uslubini aniqlaydi, vazifa tuzadi, o'quvchilarga 
yo’llanma beradi, o‘z-o‘zini nazorat qilishga o‘rgatadi. Mustaqil ishlar o‘quvchilarning yosh 
xususiyatlariga mos tushishi, ular bajara oladigan va qiziqarli bo’lishi lozim. 
Agar o'qituvchi o'quv jarayoniga muntazam ravishda turli ko'rinishdagi mustaqil ishlarni kiritib 
borsa, o'quvchilarda mustaqil ishlash ko'nikma va malakasi shakllanib boradi.
Shu bilan birga darslik ham o'quvchilar tomonidan fan asoslarini egallashlaridagi asosiy 
vositadir. 
O'rta maktabda o'qish davrida o'quvchilar kitob bilan ishlaganda quyidagi ko'nikma va malakaga 
ega bo'lib chiqishlari lozim: 
a) 
hodisalarning asosiy belgilarini, qonunlarning mohiyatini ajrata olishlari; 
b) 
rasm, chizma va grafiklardan foydalana olishlari; 
d) 
o'qiganlarining rejalarini tuza olishlari; 
e) 
o'qiganlarini o'z tillari bilan mantiqan ketma-ket va boshqa materiallar bilan to'ldirilgan 
holda bayon qila olishlari; 
f) 
mustaqil ravishda formulaning matematik kelib chiqishini tushuna olishlari; 
g) 
mundarija, nom va ism ko'rsatkichlaridan foydalana olishlari; 
h) 
katalog bilan ishlay olishlari va bibliografiya tuza olishlari lozim. 
Kitob bilan va yordamchi adabiyotlar bilan ishlash bir necha bosqichda amalga oshiriladi. 
Birinchi bosqichning vazifasi o'quvchilarda kitob bilan ishlashning boshlang'ich ko'nikma va 
malakasini hosil qilishdan iborat. Bunda o'quvchilarga sodda matnlar berilib, o'quvchilar uni o'qib, 
o'qituvchi oldindan qo'ygan savollarga javob topadilar. 
Ikkinchi bosqichda o'quvchilar tomonidan matn turini aniqlash mahorati mustahkamlanadi. 
Bunda o'quvchilar matndagi asosiylarni aniqlab aytib berish rejasini tuzadi. Ularning nutq 
madaniyatlari ham o'sadi. 
To'rtinchi bosqichda o'quvchilarning aralash matnlar bilan ishlash mahorati shakllanib boradi. 
Masalan, hodisa va uni xarakterlovchi kattaliklar, asboblarning tuzilishi va ishlatilishi. 
Beshinchi va oltinchi bosqichlarda o'quvchilar mustaqil ravishda konferensiyalarga ma’ruzalar 
tayyorlaydilar, referatlar yozadilar. 
Mustaqil ishlash qanday bo'lishidan qat’i nazar uning natijasi doim tekshirilishi va muhokama 
qilib borilishi lozim. So'rash individual, frontal, masala yechishda, tajriba o'tkazishda amalga 
oshirilishi mumkin. O‘qituvchi o‘quvchilarning kitob bilan ishlashini tashkil qilgan holda yangi 
materialni o‘rganish strukturasining bir necha variantlarini ko‘rib chiqadi. Darslik yangi axborot 
manbai bo‘lib xizmat qiladi. Darslik bilan ishlash asosiy o‘rinni egallab, darsda o‘quvchilar faoliyatini 
qanday tashkil qilishga bog‘liq bo’ladi. 
O'quvchilarning mustaqil ishlari o'quv jarayonining zaruriy elementlaridan biridir. Mustaqil 
ishlari faqat kitobni o'qib kelish va masala yechish bo'lmay, ko'proq ijodiy xa- rakterdagi 

---