“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
189
n
Elektronlar konsentratsiyasi
Bozor resurslarining
konsentrasiyasi
A
Antiferromagnetik
Turg‘un (stabil) bozor
F
To‘yingan ferromagnetik
Turg‘un bo‘lmagan bozor
S F
To‘yingan ferrimagnetik
Real bozorning bo‘lmasligi
Moliya bozori bilan qattiq jism ob’yektlari va sub’yektlari o‘rtasidagi o‘xshashlik
2 – jadval
3. Termodinamik va mikroiqtisodiy sistemalari o‘rtasidagi analogiya va ularni xarakterlovchi
kattaliklar quyidagi jadval keltirilgan.
3 – jadval
Termodinamik sistema
Mikroiqtisodiy sistema
Nomi
Belgilanishi
Nomi
Belgilanishi
Rezervuar (qaytar
issiqlik almashish)
T
Iqtisodiy rezervuar
R
Rezervuar (qaytmas
issiqlik almashish)
Q=d(T
1
-T
2
)
Monopol bozori
n=
(c-p)
Modda miqdori
N
Rusurslar zaxirasi
N
Kimyoviy potensial
H(N)
Zaxira bahosi
P(N)
Issiqlik mashinasi,
temperatura
T(t)
Baho
c(t)
Erkin energiya, ish
A
Resurs bazisi
M
Sistemaning ish
bajarish
qobiliyati
E
Sistemaning
foydaliligi
E
Entropiya
S
Bog‘langan kapital
F
Entropiya ishlab
chiqarish
Kapitalning
qiymatsizlanishi
Ichki energiya
U
To‘la kapital
4. Termodinamik, elektrik va mikroiqtisodiy sistemalari o‘rtasidagi analogiyani qarab
chiqamiz. U 4 – jadvalda keltirilgan.
4 jadval
Termodinamika
Elektrostatika
Mikroiqtisodiyot
Energiya,
A
Maydon energiyasi,
2
2
CU
A
Bazis resursi,
2
)
(
2
t
C
M
Entropiya,
S
Maydon
entropiyasi,
2
2
2
kT
NU
S
Bog‘langan kapital
)
(
t
c
M
F
Temperatura,
T(t)
Potensial,
t
U
t
U
sin
)
(
0
Baho,
t
C
t
C
sin
)
(
0
Entropiya ishlab chiqish,
Entropiya ishlab chiqish,
t
S
Kapitalning dissipatsiyasi,
t
F
“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
190
Fizikaning iqtisod bilan integratsiyasi tufayli yangi fan fizik-iqtisod yo‘nalishi paydo bo‘ldi.
Xullas, hozir fizika va iqtisodiyotning integratsiyasi tufayli yangi fan – iqtisodiyot fizikasi fani
shakllanmoqda. Iqtisodiy fizika fanining tasavurlari asosida fizika va iqtisodiyotning integratsiyasi
yotadi. Bu soha bo‘yicha hamdo‘stlik va jahonning etakchi universitetlarida
mutaxassislar ham
tayyorlanmoqda. Jumladan, MDU, MFTI, MIFI, SaratovDU, UralDU va boshqalar.
Yuqorida biz qarab chiqqan anologiya va o‘xshashliklarda turli xil iqtisodiy masalalarni
yechishda, biznes amaliyotida keng qo‘llash mumkin.
FIZIKA DARSLARIDA LABVIEW DASTURIDAN FOYDALANISH IMKONIYATLARI
1
Amonov B. U.,
1
Тoshboyev М. D.,
2
Siydamatov А. R.
1
Samarqand davlat universiteti, Samarqand, Universitet xiyoboni 15.,
2
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Beruniy tuman XTB ga qarashli 48-umumiy o‘rta ta’lim maktab
fizika fani o‘qituvchisi.
Keyingi yillarda kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi bilan bog‘lik
holda dars
mashg‘ulotlarni tashkil etishning yangi shakllari shakllanmoqda. Ulardan, keng foydalanayotgan
amaliy ishlardan biri kompyuterda maxsus dasturlar yordamida virtual laboratoriya tajribalari
vositasida ko‘rgazmali tushuntirishdir.
Umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan fizika fani mashg’ulotlarida
virtual laboratoriya ishlaridan foydalanishni quyidagi to‘rt usuldan birini qo‘llagan holda olib borish
mumkin:
1. Laboratoriya mashg’ulotlarini o‘tish uchun virtual laboratoriya qurilmasi sifatida
foydalanish; 2. Real laboratoriya ishlarini bajarishdan oldin qisqa muddatli qayta mashq qilish
uchun; 3. Amaliy va seminar mashg’ulotlarida ma’lum bir jarayon borishini yoki asbobning ishlashini
modellashtirish bilan talabalar bilmini mustahkamlash uchun; 4. Nazariy bilim beruvchi ma’ruza
darslarida demonstrasion virtual dastusr sifatida foydalanish.
Hozirgi vaqta kompyuterlashtirish jarayoni shunday ketmoqdaki, bir necha yildan keyin har bir
tinglovchi kompyuter bilan ta’minlanadi. Shuning uchun kompyuterlardan o‘quv jarayonlarida
foydalanishning uslubiy-o‘quv qo‘llanmalarini ishlab chiqish kerak. O‘qituvchilar o‘quvchi va
tinglovchilarga fizika dasturiga mos keluvchi dasturlarni qo‘llashi, elektron darsliklar va
topshiriqlarning qulay va tushunarli tomonini ko‘rsatishi kerak. Hozirgi vaqtda axborot
texnologiyalaridan foydalanish har qanday o‘qimishli odam uchun zarur, ayniqsa o‘qituvchi uchun
juda muhim. Ta’lim-tarbiya jarayonini to‘g‘ri tashkil etish uchun barcha mavjud imkoniyatlarni
safarbar etish o‘qituvchilarning birinchi navbatdagi vazifalaridan biridir. Bundan 3500
yil oldin
Konfutsiy “
Eshitganimni yodimdan chiqaraman, ko‘rganimni eslab qolaman, mustaqil bajarsam
tushunib olaman” degan ekan. Chunki, ta’limda informatsion hamda pedagogik texnologiyalarni
qo‘llaganda tinglovchi, o‘quvchi
eshitish, ko‘rish, ko‘rganlari asosida mustaqil fikrlash
imkoniyatlariga ega bo‘ladilar. Ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalardan foydalangan
holda darslarni tashkillashtirish uchun ma’lum bir shart – sharoitlar va texnik vositalar mavjud bo‘lish
kerak.
Bugungi kunda natural o‘quv laboratoriya tajribalarini virtual ko‘rinishda kompyuter
yordamida ham namoyish qilish keng e’tibor qaratilmoqda. Bunday virtual tajribalarni: 1) natural
tajribalar o‘tkazish uchun asbob-uskunalar yetishmaydigan ta’lim muassasalarida; 2) tajriba o‘tkazish
imkoniyati bo‘lmagan darsxonada o‘tkazish maqsadga muvofiqdir. Ayniqsa natural tajribalar bilan
birgalikda taqqoslab olib borilsa yaxshi samara beradi.
Ushbu ma’ruzada “Voltmetr va ampermetr yordamida o‘tkazgichlarning qarshiligini aniqlash”
mavzusidagi laboratoriya mashg‘ulotlarini olib borishda virtual laboratoriya ishlari LabVIEW grafik
dasturlash muhitida yaratilgan va foydalanish ishlanmasi beriladi.
