Fizika–matematika fakulteti «Fizika» kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

15 
2.2 Ravshanlik temperaturasi va yo’qolib boruvchi tolali pirometr. 
Temperaturani optik usulda aniqlashning eng ko’p tarqalgan usuli qizdirilgan 
jismning biror muayyan λ spektral qismidagi nurlanishini qora jismning o’shanday 
to’qin uzunlikli nurlanishi bilan taqqoslash usulidir. Bularni taqqoslash uchun 
yo’qolib boruvchi tolali pirometrlardan foydalanish eng qulay. 
Bu pirometr quyidagicha tuzilgan:O ob’yektivning fokusida yarim aylana 
ko’rinishida egilgan tolasi bo’lgan L elektr lampasi turadi; bu lampa tubi yassi qilib 
ishlangan idishbo’ladi. Tlaning o’rta qismi va tadqiq etilayotgan manba sirtining 
tasviri Ok okulyardan qarab baravar kuzatiladi; bu manba tola tekisligiga O 
ob’yektiv va M ko’zgular yordamida proyeksiyalangan. Okulyar bilan ko’z 
orasidagi qo’yilgan FF qizil shishalar manba bilan tola chiqarayotgan 
yorug’likmonoxromatik bo’lgan qismini o’tkazib yuboriladi. Odatda o’tkazib 
yuboriladigan soha λ = 660,0 nm ga mos keladi. Lampa B batareyaning R reostat 
boshqaradigan toki ta’minlaydi; tokni A ampermetr o’lchaydi. I tok kuchi shunday 
bo’lganda tola va manba nurlanishining ravshanliklari λ= 660,0 nm uchun bir xil 
bo’ladi va binobarin mazkur λ uchun nurlantirish qobiliyatlari ham bir xil bo’ladi. 
Αgar qora jismni turli temperaturada kuzatish yo’li bilan pirometrni dastlab 
darajab olishda qora jismning qaysi temperaturada va I tok kuching qaysi mos 
qiymatlarida tolaning yo’qolishi aniqlangan bo’lsa, u hoolda ampermetrning 
ko’rsatishlariga qarab kuzatilayotgan manba nurlanishini qora jismning qaysi S
λ
temperatura manbaning haqiqiy temperaturasi bo’lar edi. Aks holda topilgan 
temperatura λ=660,0 nm uzunlik uchun kuzatish sharoitida nurlanayotgan 
jismnikidek ravshanlikka ega bo’lgan qora jismning S
λ
temperature manbaning 
ravshanlik temperaturasi deyiladi. 
Qora bo’lmagan jism ravshanligi yo’nalishiga bog’liq ekanligi tufayli Q
660
ning 
nurlanuvchi sirtiga normal yo’nalishiga tegishli qiymatlari berilgan. Pirometr ham 
ana shunday yo’naltirilishi kerak. Ravshanlik temperturasi bilan haqiqiy temperatura 
orasidagi bog’lanish
lnQ
λ ,T
=c / λ (1/Τ – 1/S
λ
)
munosabat yordamida ifodalanadi, bundagi C
2
= hc/k = 1,4387 sm*grad. 
Shuday qilib, kuzatish usuli qanday bo’lishiga qarab uchta shartli 
temperaturadan, ya’ni radiatsion T
r
temperatura, T
c
rang temperaturasi va S
λ
ravshanlik temperaturasidan bittsi optik usul bilan aniqlanadi. Nurlanuvchi jismning 
ba’zi qo’shimcha parametrlarini bilgaandagina haqiqiy temperaturaga o’tish 
mumkin. T
r
va S
λ 
ga qaraganda kam farq qiladi. 

---

16 

---

17