Fizika–matematika fakulteti «Fizika» kafedrasi

II.BOB. OPTIK PIROMETRLAR . 
2.1 Radiatsion pirometrlar va radiatsion temperatura. 
Temperaturaviy nurlanish qonunlariga asoslanib, cho’g’lanma jismlar 
temperaturasini aniqlash mumkin. Agar nurlanuvchi jism qora(yoki unga yetarlicha
yaqun) b’lsa, u holda uning temperaturasini aniqlash uchun mutloq qora jism 
nurlanishining qonunlaridan foydalanish mumkin. Aslida qattiq qizdirilgan 
(20000C dan yuqori) jismlarning temperaturasini termoelement,bolometr va 
hokazolar yordamida o’lchash uncha ishonchli emas. Shunday qilib, bu va
bundan yuqori temperaturalar sohasida temperaturani o’lchashning qora jism 
nurlanishining qonunlariga emas, balki energiyaning spektr bo’yicha nisbiy
taqsimlanishini o’rganish yo’li bilan ham tekshirilgan, bu esa nurlanuvchi jism 
temperaturasini ekspremental ma’lumot va nazariy formulalarni taqqoslash yo’li 
bilan topish imkonini beradi. 
Radiatsion pirometrlar va radiatsion temperatura. Bolsman va Vin 
qonunlarining doimiylari (mos ravishda a va b) ishonchli aniqlangan deb
hisoblab va ular foydalanib, ular bevosita o’lchangan temperaturalardan
yuqoriroq temperaturalarni ham o’lchash mumkin. Bolsman qonunidan 
foydalanganda ta’sir ko’rsatayotgan nurlanishning fazoviy burchagi kattaligini, 
nurlanishning asbobda qaytish va yutish sarfini va hokazolarni hisobga olgan 
olgan holda qabul etuvchi asbobga yuborilayotgan umumiy nurlanishni juda
ehtiyot bo’lib o’lchash kerak. 
Rang temperaturasi va nurlanuvchi jism spektrida energiya taqsimoti. Agar 
qora jism spektrida energiya taqsimoti topgan bo’lsa, u holda E
λΤ
energiya 
egri chizig’ida maksimum vaziyatini va temperaturani Vining siljish qonuni
asosida 
Λ
max
T =b
Munosabatdan aniqlash mumkin. 
Masalan, Quyosh nurining Yer atmosferasida yutilish tufayli kiritilgan 
tuzilmalar hisobga olingan Quyosh uchun Λ
max
= 470 nm ekanligi topilgan; agar
Quyoshni qora jism deb hisoblansa,bu qiymat 6150 K temperaturaga mos keladi. 
Topilgan kattaliklar o’rtacha kattalikdir, chunki Quyosh diskining markaziga
tegishli Λ
max 
Quyoshning chetlariga nisbatan bir muncha kichik bo’ladi.
Agar nurlanuvchi jism qora bo’lmasa, u holda Vin qonunini qo’llash 
ma’nosizdir. Biroq ba’zan bunday jismlarjismlar spektrida energiyaning
taqsimotini amarda T
c
temperaturali qandaydir qora jism energiyasi taqsimoti
bilan aynan o’xshash deb hisoblash mukin. Bu holda nurlanuvchi jismning rangi
bilan bir xil bo’ladi. Shunda aniqlangan T
c
temperatura jismning rang
temperaturasi deyiladi. 
Qora bo’lmagan jismning rang temperaturasiga qarab haqiqiy temperaturasini 
topish uchun uning turli to’lqin uzunliklari uchun monoxromatik nurlantirish 
qobiliyatini, ya’ni o’rganilayotgan jism va qora jismning tayinli λ to’lqin uzunlik 
va T temperaturadagi nurlantirish qobiliyatlari nisbatini bilish kerak. Odatda bu

---

14 
nisbat ikki to’lqin uzunlik : λ =660 nm va λ =470 nm uchun aniqlanadi va 
spektrning bu ikki sohasida topilgan nisbatlarni taqqoslashdan iborat sodda usulda 
foydalaniladi.