Fizikada saqlanish qonunlarining fazo va vaqt simmetriyasi bilan bog‘lanishi

31.Radiaktiv yemrilish. Yadro kuchlari. Massa deffekti va yadro bog‘lanish energiyasi. Radioaktiv yemirilish. Boshqariladigan termoyadro reaksiyalari muammosi.
Yadroning o’z-o’zidan bir yoki bir nechta zarrachalar chiqarish hodisasi radioaktivlik deyiladi. SHunday yadrolarni radioaktiv yadrro deb yuritiladi.
Radioaktiv yadrolarning o’zidan biron-bir turdagi zarralarni chiqarib, boshqa yangi yadroga aylanish jarayoni radioaktiv yemirilish deyiladi. Radioaktiv yemirilishda radioaktiv yadrolarning sonining o’zgarishi
  qonun bo’yicha o’zgaradi. Ushbu ifodani radioaktiv yemirilish qonuni deb yuritiladi, bunda λ – yemirilish doimiysi. Tabiatda mavjud yadrolarning radioaktivligi tabiiy radioaktivlik deyiladi. Ba’zi hollarda radioaktiv yadrolar biron-bir turg’un yadrolarni zaralar bilan yoki yadrolar bilan bombardimon qilish natijasida hosil bo’ladi. Bunday radioaktivlikni sun’iy radioaktivlik deyiladi. Radioaktiv moddani magnit maydoniga joylashtirilsa zarralar dastasi uch qismga α- zarrachalar, β- zarrachalar, γ-zarachalarga bo’lingan. Radioaktiv yemirilishlarning 5 xili uchraydi. Atom yadrosining o`ta barqarorligi yadro ichida tortishish harakteriga ega bo`lgan qudratli yadro kuchlari bilan tushuntiriladi. Masalan, geliy yadrosi ₂He⁴ ni alohida protonlar va neytronlarga ajratish uchun geliy atomining to`liq ionlashish energiyasidan bir necha ming marta ortik energiya sarflash kerak. Yadroni tashkil qilgan nuklonlarni ajratib yuborish uchun zarur bo’lgan energiya yadroning bog’lanish energiyasi deb ataladi. Bog’lanish energiyasining kattaligini energiyaning saqlanish qonuni hamda massa va energiyaning proporsionallik qonuni asosida aniqlash mumkin. Bunda yorug’likning vakuumdagi tezligi. Biz ko’rayotgan holda yadroning bog’lanish energiyasi dan iborat bo’lganidan, atom yadrosining massasi, yadroni tashkil qiluvchi nuklonlar massasi yig’indisidan yadroning massa defekti deb ataladigan kattalikka kam bo’lishi kerak. Agar yadroning massa defekti ma’lum bo’lsa, (10) formula bo’yicha shu yadroning bog’lanish energiyasi ni hisoblash mumkin