Fizika va texnologiya

Tirqishlar tortilgan yuza shakliga qarab:
a)yassi-yuza yassi tekislikdan iborat:
b)botiq-yuza sfera segmenti ko’rinishida.
Tirqishlar o’tkazish yo’nalishiga qarab:
a)bir o’lchovli-tirqishlar faqat bir yo’nalishda;
b)ko’p o’lchovli-m-n:ikki o’lchovli-tirqishlar ham absissa, ham ordinata o’qi yo’nalishida bo’ladi 
Botiq panjarali asboblar:
Botiq panjarali asboblar:
Botiq panjaralar fokuslash va spektrga ajratish vazifasini bajaradi. Bu sxemada elementlar sonini kamaytirish imkoniyatini beradi.Asosan, sferik va torodial botiq panjaralar ishlatiladi. DFS-5 va DFS-6 spektral asboblar Pashen-Rung sxemasi asosida tuzilgan. Bunda chiqish tirqishi, panjara va fotoplyonka Rouland aylanasida joylashgan va mustaqil harakatlana oladi.
Xususan, yorug’lining to’siqlarni aylanib o’tishi va geometric soya sohasiga kirishi difraksiya natijasida vujudga keladi.Ushbu hodisa yorug’likning to’lqin tabiati asosida tushuntiriladi.Difraksiya miqyosi to’siq o’lchami va to’lqin uzunligi nisbatiga bog’liq.
Difraksiya hodisasi Frenel tomonidan batafsil tushuntirilganDifraksion panjara- bir-biridan bir xil masofadajoylashgan juda ko’p sonli bir xil tirqishlar to’plami.Panjara doimiysi(davri)-qo’shnitirqishlarorasidagi d masofa
Panjaradan to’lqin o’tganda

Maksimumlarsharti: , ( m=0,1,2,…)
Minimumlarsharti: , (m=0,1,2,…

I. Kepler va R. Dekart kabi olimlar yorug‘likning tezligini cheksiz katta deb hisoblashgan va natijada klassik mexanikada yorug‘likning tezligi cheksiz katta deb qabul qilingan. Xo‘sh, amalda yorug‘likning tezligi nimaga teng? Bu tezlikni o‘lchash yo‘lidagi birinchi urinishlar G.Galiley lomonidan amalga oshirilgan. Garchi bu tajriba aniq natijalami ko'rsatmagan bo‘lsa-da, yorug‘likning tezligi chekli ekanligi haqidagi fikrning mustahkamlanishiga olib kelgan.
Yorug’lik tezligining hozir qabul qilingan qiymatiga yaqin natijani aniqlashbirinchi bo‘lib daniyalik astronom K. Ryomerga nasib etgan.
Yorug’likni uzish metodi. Yorug’lik tezligini birinchi bo’lib laboratoriya sharoitida Fizo aniqlagan(1849-yil) Uning metodining o’ziga xos tomoni shundan iboratki, unga signal yuborish va signal qaytib kelishi paytlari avtomatik ravishda qayd qilinadi, buning uchun yorug’lik oqimi muttasil uzib –uzib turiladi(tishli g’ildirak vositasida). Fizo tajribasining sxemasi