«fizika va kimyo» kafedrasi hayvonlar biokimyosi

 
6- tajriba. Eruvchan uglevodlar miqdorini Xagedorn - Iiensan usulida 
aniqlash
 
Bu usul yordamida turli xil biologik ob‘ektlar tarkibidagi glyukoza va 
boshqa qaytaruvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan shakarlarni aniqlash mumkin. 
Reaksiya natijasida shakarlar ishqoriy sharoitda oksidlanib, qizil qon tuzi (kaliy 
ferrosianid) sariq qon tuzi (kaliy ferrosianid) gacha qaytariladi. 
2K
3
׀Fe(CN)
6
] + C
6
H
12
O
6
 + 3KOH →2K
4
׀Fe(CN)
6
] + C
6
H
12
O
6
 +2N
2
O 
Hosil bo‘lgan 
K
4
׀Fe(CN)
6
]
esa rux sulfat yordamida cho‘kmaga tushiriladi. 
2K
4
׀Fe(CN)
6
] + 3Zn SO
4
→ K
2
Zn
3
׀Fe(CN)
6
]
2
 + 3 K
2
 SO
4
ortiqcha
K
3
׀Fe(CN)
6
] giposulfit yordamida titrlanadi. 
2K
3
׀Fe(CN)
6
] + KI→ I
2
 + 2K
2
׀Fe(CN)
6
] ; 
I
2
 + 2Na
2
S
2
O
2
→ Na
2
S
4
0
6
 + 2NaI 

---

Kerakli asboblar
: 
Chinni havoncha, probirkalar yoki kichik hajmli kolbalar, suv 
hammomi, filtr qog‘ozi,byuretkalar. 
Reaktivlar
:
natriy gidroksidning 0,2 n eritmasi, rux sulfatning 5% li eritmasi, 
kaliy feritsianidning 0,005 n eritmasi, natriy karbonatning 0,1 n eritmasi (1,65 g 
kaliy feritsianid, 10,6 g soda bilan 1l suvda eritiladi). Bu eritma rangli idishda uzoq 
vaqt saqlanishi mumkin. 
Murakkab aralashma (kaliy yodat, rux sulfat, natriy xlorid) rux sulfatdan 50 g va 
natriy xloriddan 250 g olib 1 
l
suvda eritiladi. Bu asosiy eritma vazifasini bajaradi. 
Murakkab eritma tayyorlash uchun har kuni kaliy yodatning asosiy eritmadagi 
2,5% li eritmasi kerakli miqdorda tayyorlanadi, sirka kislota (3%li eritma), 
kraxmal (1% li eritma), bu natriy xloridning to‘yingan eritmasida tayyorlanadi. 
Giposul‘fit (0,005 n eritma), bu eritma ham har vaqt yangidan tayyorlanadi. 
Buning uchun 0,1 n asosiy eritmadan foydalaniladi. 
Ishning borishi:
. 
O
’
simlik tarkibidan 1 gramm (quritilgan bo‘lsa 0,100 - 
0,200 g) olib xovonchada 5-10 ml distillangan suv bilan bir xil massa hosil 
bo‘lguncha eziladi. So‘ngra probirka yoki kichik hajmli kolbaga quyiladi. 
Xovoncha 2-3 marta 3-5 ml distillangan suv bilan yuviladi va oldingi eritmaga 
qo‘shiladi. Probirka yoki kolbadagi umumiy eritmaning hajmi 10-15 ml dan 
oshmasligi kerak. Eruvchan uglevodorodlarni to‘liq ajratib olish uchun probirka 
yoki kolba 70-80˚C suv hammomida 30 minut ushlanadi. 3 ml natriy gidroksidning 
0,2 n eritmasidan va 2ml rux sulfitning 5% li eritmasidan qo‘shib 3 minut 
davomida qaynatiladi. Natijada aralashmadagi oksidlar cho‘kmaga tushadi (rux 
sulfat eritmasi har doim yangi tayyorlangan bo‘lishi kerak). Aralashma hajmi 50 
ml li o‘lchov kolbaga filtirlanadi. Idish issiq suv bilan yuviladi va u ham 
filtirlanadi. Filtrat sovigach, uning umumiy miqdori distillangan suv bilan 
chiziqqacha etkaziladi. Ikkita kolba olib, har biriga 2-5 ml filtratdan 
(tekshirilayotgan material tarkibidagi shakar miqdoriga qarab) quyiladi. Uning
ustiga 8 -11 ml suv quyib umumiy hajmi 13 ml ga etkaziladi. Uning ustiga 2 ml 
kaliy ferrosianid eritmasi qo‘shiladi. Xuddi shu yo‘l bilan 2 ta nazorat kolba 
tayyorlanadi. Bunda 13 ml distillangan suv ustiga 2 ml kaliy ferrosianid eritmasi 
qo‘shiladi. Sungra kolbalar qaynab turgan suv hammomiga 15 minutcha 
tushiriladi. Moddalar tekshirilayotgan o‘simlik materiali tarkibidagi uglevodning 
qaytarilish xususiyatiga asoslangan boshqa usullar kabi bu usulda ham qaynash 
uchun ko‘rsatilgan vaqtga qat‘iy rioya qilish kerak.Vaqt tugagach kolbalar darxol 
olinadi va sovuq suv yordamida sovitiladi. Sovigan eritma ustiga 3 ml murakkab 
aralashmadan (
KI, ZnSO
4
, 
NaCl
) va 2 ml sirka kislotaning 3% li eritmasidan 
qo‘shiladi. Bunda ajralib chiqqan yod giposulfit eritmasi yordamida sariq rang 
hosil bo‘lguncha titrlanadi. So‘ngra arlashmalarga 2-3 tomchidan kraxmalning 1% 
li eritmasidan qo‘shib, rangsiz holatga kelguncha titrlash davom ettiriladi. Titrlash 
uchun sarflangan giposulfit miqdoriga qarab jadval bo‘yicha (ilovaga qarang) 
glyukoza miqdori aniqlanadi. 
Tajriba bo‘yicha topilgan sondan nazorat bo‘yicha topilgan sonning 
ayirmasi, tekshirish uchun olingan eritma tarkibidagi qaytaruvchanlik xususiyatiga 
ega bo‘lgan uglevodlar miqdorini beradi. Keyin tekshirish uchun olingan hajmdagi 

---

uglevodlar miqdori hisoblanadi. Tekshirilayotgan o‘simlik materialidagi 
uglevodlarning foiz miqdori quyidagicha topiladi: