Fizika va astronomiya

o‘quv yurtlarida o‘qitiluvchi fizika kursining inazinuni, (uzilislii
va hajmi;

• 
  fizika o‘qitishning metodologik vapsixologik asoslari;
  
• 
  fizika o'qitish jarayonida politexnik ta’lim berish va uni amaliyot bilan bog'lash;
  

fizika kursini predmetlararo aloqasini o‘matish va o'qitishning turli bosqichlari orasida izchillikni amalga oshirish;

• 
  lizika o'qitish jarayonida o'quvchilarda dialektik-materialistik dunyoqarashni shakllantirish va ulaming ilmiy fikr yuritishini o'stirish;
  
• 
  o'qitishning adekvat texnologiyasi, metodlari hamda vosita- lari. o'qitishning tashkiliy shakllarini, o‘quvchilaming bilimini tekshirish va baholash mezonlaritti aniqlash va boshqalar.
  

Fizika o'qitishning umumiy masalalaridan keyin kursning maz- muniga tcgishli har bir bo'lim yoki undagi mavzulaming o‘qitish melodikasi beriiadi va xususiy metodika deyiladi. Dasturda ko'rsa- tilgan har bir mavzuning mazmuni, o‘quv materialining ketma- kctligi, undagi tushunchalami shakllantirish yo'llari, qonunlar va nazariyalarning mazmun hamda mohiyatini ochib berilishi, o'quv materialining amaliy ahamiyati, o‘quvchilar ushbu materialni o'zl.ishtirishi uchun zartir bo'lgan qanday malaka va ko‘nikmaga eg,a bo Ir.hi. masala ycchishni, laboiatoriya ishlarini bajarish yo’llari va metodik xususiy.itlai i qaraladi.

I’cdagogika yoki didaktikaning bo'limi bo'lgan oliy niaktab- larda fizika o'qitish metodikasi, o'zining tadqiqot metodlariga ega bo'Iib, u jamiyat taraqqiyoti bilan hamohang rivojlanib va o'zgarib boradi. Asosiy tadqiqot metodlari va usullari sifatida quyidagilami ko'rsatish mumkin: muammoning nazariy tanlanishi; oliy mak- tablarda fizika o‘qitishdagi ilg‘or va ijodkor o‘qituvchilaming tajribasini o'rganish, ulardan foydalanish va umumlashtirish; taklif qilinayotgan tavsiyalarning samaradorligini tekshirish uchun o'tka- ziladigan tajriba-sinov ishlari va boshqalar.

Muammoni nazariy jihaldan a 'ryanish. Bu metodning mohiyati, maxsus adabiyotlarni o'qish natijasida lizika kursining mazmunini hamda uni o'qitishning usullari va shakllarini hozirgi talablarga to'g'ri kelish darajasini aniqlash bo'Iib hisoblanadi. Adabiyotlar bilan ishlashda yangi Ukrlarni kuzatishga, uni tanlashga, unga tegishli o‘z liktini aytishga asosiy e’tiborni qaratish kerak. Bir masala bo'yicha bir necha adabiyotlardan olingan fikrlarni taqqoslash, umumlashtirish va tizimlashtirish, umumlashtiruvchi maqola yozish ijodiy tadqiqotning asosini tashkil qiladi.

Kuzatishni amalga oshirish. Ilmiy kuzatishni amalga oshirish - haqiqatni to^Lg‘ridan-to‘g‘ri bilish usulidir. U bevosita ko‘p qirrali shaklda bo‘lishi mumkin. Birinchidan tadqiqotchi o‘rganilayotgan jarayonni bevosita kuzatishi mumkin. Ikkinchidan esa, tadqiq qilinayotgan jarayon to‘g‘risidagi axborotlar boshqa manbalardan olinadi. Ikkinchi yo‘ldan foydalanish, vaqtincha samaralikka imkon beradi. Bu degani, har qanday pedagogik hodisani kuzatish, har bir tadqiqotchidan ko‘p vaqt talab qiladi. Masalan, o‘quvchilaming fizikadan olgan bilimlarini amalda qo‘llashini kuzatishni amalga oshirish uchun, tadqiqotchi ko"p vaqtini sarflashi kerak. Agarda ushbu ma’lumotlami o‘qituvchilar va guruh rahbarlaridan olinsa, unchalik ko‘p vaqt ketmaydi. Shuni aytish lozimki, o‘quv jarayonini bevosita kuzatish, amalda tadqiqotning haqqoniyligiga hamda uning silatiga ijobiy la’sir qiladi.

Kuzatish jarayonida olingan ma’lumotning sifati, uni reja- lashtirishga bevosita bogdiqdir. Kuzatishni amalga oshirish rejasiga nimalar kiradi? Kuzatish obyekti qachon va qanday kuzatilishi, kuzatishning natijalari qanday olinishi kerak? va boshqa savollar tug‘iladi. Masalan, o‘quvchilaming dars paytidagi faolligini kuza- tishda, ulaming harakatlarini jo‘ngina yozmasdan, texnik vositalar yordamida yozib olinsa, uning har bir dementi qo'yilgan maqsad asosida tanlab olinadi.

Suhbat usuli tadqiqotchidan maxsus malakalarni talab qiladi. IJIar: o‘quvchilar va o‘qituvchilar orasidagi til topishish, ulaming shaxsiv sitatlarini tushunish, psixologik holatlarini sezish, suhbatni tegishli yo'nalishga bura bilish va boshqalar. Suhbat yurgizish texnikasi ham o‘ziga xos ma’noga ega. Buning uchun ishonchlilik muhitini tuzish, pedagogik etikani vataktni saqlash.

Suhbat chog'ida tadqiqotchi o‘quvchilar yoki o‘qituvchilarga kerakli savollarni berib, ularga javob oladi. Bunda, asosiy masala bo‘lib, savollarni tanlash hisoblanadi. Masalan, tadqiqotchi o‘quvchilarning llzikaga bo‘lgan qiziqishini bilmoqchi bo‘lsa, u o‘quvchiga «Sen fizikaga qiziqasanmi»? degan savol kerakli natijani bermaydi. Chunki, bu savolga o‘quvchi «ha» yoki «yo'q» began javobni berishi mumkin. Bu javobning qanchalik darajada haqiqat yoki nolo'g'ri ekanligi, «‘qituvchiga avvalgiday noma’lum l>o bb qolaveradi. Bunday paytda o‘quvchidan fizikaning qaysi Ih> him qiziqarli ekanligi, masala yechishda qanday usullardan lovdalanishi, uy vazifalarini har doim bajarishga qancha vaqt ai Hashi, qanday q’yinchiliklarga duch kelishiga oid savollar berish lovdai idir.

Suhbatlashishning natijasini aniqlash ham o‘ziga xos ma’noga eg,a. Ayrim hollarda, tadqiqotchi suhbatning borishini esida saqlab qolib, suhbat yakunlangandan keyin barchasini yozib oladi. Ammo yozib olish ochiq ol»b borilganda, javob beruvchi o‘zini erkin sczmasdan, fikrini ochiq ayta olmagan holatlar ham uchraydi. Shuning uchun ko‘pchilik hollarda suhbatni yozib olib, undan keyin maxsus tanlash, o‘zining yaxshi natijasini beradi.