“Fizika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Xayrullayev Sardor Shayxiddin o’g’li Qattiq sorbentlarning klassifikasiy va ularning fizik-kimyoviy xossalarini o’rganish mavzusidagi

Sorbsiya. Sorbsiya protsessining nazariy asoslari
Sorbsiya– gaz, bug’ va eritilgan moddalarni qattiq va suyuq shimiluvchilar va shimilinishi.
Absorbsiya –moddalarni qattiq yoki suyuq jismning ustki qatlamiga shimilinishi. Ba’zi maxsus tayyorlangan serg’ovak adsorbentlarning yuzasi juda katta bo’ladi (bunda tekislikda yoyilgan mayda g’ovakchalar yuzasini ko’z odingizga keltiring). Protivogazlarda qo’llanadigan serg’ovak ko’mirning yuzasi 600 – 1000m² ga etadi.
Absorbsiya – gaz, bug’ va eritilgan moddalarni qattiq yoki suyuq fazaning butun hajmiga shimilinishi.
Qattiq jismning absorbtsiyasini klassik misoli sifatida metallarga gazning shimilinishini keltirishimiz mumkin. Qattiq palladiy metalining bir hajmi 400 hajm vodorodni shimadi. Qizdirganda esa yana toza holda shuncha hajm vodorodni ajratib olish mumkin. Gazlarni suvda eritilgan hamma holatlarida jumladan gazli suvda ham, absorbtsiya kuzatiladi.
Xemosrbtsiya – moddalarni qattiq yoki suyuq sorbentlar bilan kimyoviy birikmalarini hosil qilib, shimilishi. Ma’lumki so’ndirilgan ohak havodan uglerod ikki oksidini shimib, kaltsiy karbonat hosil qiladi.


CaO Q CO₂ —> CaCO₃

Ikkita sorbent xususiyatlarini bir-biri bilan taqqoslab ularni adsorbtsion xususiyatlari haqida xulosa qilish mumkin. Masalan: A – sorbent, V – sorbentdan sifat bo’yicha yomonroq, chunki bir hil bosimda u 3 marta kam gaz shimadi.

Sorbentning adsorbtsion xususiyati hajmiy va og’irlik usullari yordamida aniqlanadi va tahlil qilinadi.
Hajmiy usul
Maxsus shisha idishga adsorbent ma’lum bir o’lchamda solinadi. Idishdan manometr nol ko’rsatguncha havo tortib olinib, vakuum hosil qilinadi. So’ng kran orqali idishga gazning aniq o’lchangan qismini kiritiladi va monometrdagi bosimni o’zgarishi kuzatiladi. Idishni hajmini bilib, turib Mendelev-Klaypeyron tenglamasi:
pV = nRT

yordamida, adsorbent bo’lmaganda shu gaz hosil qiladigan bosim aniqlanadi. Bosimni o’lchab turib, sistemada qolgan gaz hajmini aniqlash mumkin. Ularning farqi adsorbtsiyalangan gazni miqdorini ko’rsatadi.

Shunday qilib, adsorbtsiya-ma’lum bo’lsa va unga tegishli bosim aniq bo’lsa, izotermaning bir nuqtasi aniqlab olinadi.