Fizika kursi

yarim o‘tkazgich va dielektrik xossalariga ega bo‘ladilar (21.5-rasm). 

 

Valent zonasidagi sathlar elektronlar bilan qisman to‘ldirilgan 

yoki  valent  va  bo‘sh  (o‘tkazuvchanlik)  zonalari  ustma-ust  tushgan 

qattiq jismlar o‘tkazgichlar (metallar) deb ataladi. 

 

Metall  bo‘lmagan  aksariyat  qattiq  jismlarda  valent  zonadagi 

barcha energetik sathlarni elektronlar band etgan bo‘ladi. Shuning uchun 

elektron  yuqoriroq  energetik  sathga  ko‘tarilishi  lozim  bo‘lsa,  faqat 

o‘tkazuvchanlik  zonadagi  energetik  sathga  ko‘tarilishi  kerak.  Buning 

uchun  elektr  maydon  ta’sirida  elektron  erishayotgan  qo‘shimcha 

energiya taqiqlangan zonaning energetik kengligi 

∆

W dan katta bo‘lishi 

kerak. 

 

Demak,  bu  holda  qattiq  jismning  elektr  va  optik    xossalari 

taqiqlangan zonaning energetik kengligi bilan aniqlanadi. 

 

Agar 

∆

W yetarlicha katta bo‘lsa va elektr maydon ta’sirida yoki 

issiqlik  harakat  energiyasi  tufayli 

elektronlar 

valent 

zonadan 

o‘tkazuvchanlik  zonaga  o‘ta  olmasa, 

ya’ni  elektronlar  valent  zonadagi 

«o‘z  o‘rinlaridan»  qo‘zg‘olmasa, 

bunday  jismlarni  dielektriklar  deb 

ataladi 

(

∆

W>4eV).

 

Agar 

∆

W 

unchalik  katta  bo‘lmasa,  qattiq 

jismning  harorati  yetarlicha  yuqori 

bo‘lganda  (OK  dan  yuqori,  xona 

harorati  atrofida 

∼

300K)  issiqlik 

harakat  energiyasi  tufayli  valent 

zonadagi  elektronlarning  bir  qismi  o‘tkazuvchanlik  zonadagi  energetik 

sathlarga  ko‘tarilishga  qodir  bo‘ladi,  natijada  elektr  maydon  ta’sirida 

 

21.6 –rasm. 

---

 

363

elektronlar  o‘tkazuvchanlik  zonaning  yuqoriroq  teshiklar  esa  valent 

zonaning  quyiroq  energetik  sathlariga  ko‘tarilishi  mumkin  va  umuman, 

elektronlar va teshiklar mos zonalarda maydon yo‘nalishi ta’sirida erkin 

elektronlardek  harakat  qilishlari  mumkin.  Bunday  jismlar  yarim