Fizika kursi

faqat  sof  yarim  o‘tkazgichlar  uchun  xos  bo‘lib,  uni  xususiy  elektr 

o‘tkazuvchanlik  deyiladi.  Aslida,  sof  yarim  o‘tkazgichlarning  biror 

joyida  kovalent  bog‘lanishning  buzilishi  natijasida  elektron  va  teshik 

vujudga  keladi.  21.6-rasmda  IV  guruh  elementi  kremniy  (S

i

)  atomining 

kovalent 

bog‘lanish 

sxemasi 

tasvirlangan. 

Masalan, 

kristallni 

qizdirilganda yoki uni yoritilganda yarim o‘tkazgich atomining kovalent 

bog‘lanishdagi  elektronlari  issiqlik  harakat  energiyasi  sof  yarim 

o‘tkazgichdagi  kovalent  bog‘lanishni  buzishga  yetarli  bo‘lib  qolganda, 

bu  elektron  o‘z  o‘rnini  tashlab  kristall  bo‘ylab  harakat  qila  boshlaydi. 

Odatda  energiyaning  bu  qiymatini  aktivlash  energiyasi  deb  ataladi. 

Elektron  bo‘shatgan  joy  atrofida  elektroneytrallik  buziladi.  Bu  yerda 

manfiy  zaryad  yetishmagani  uchun  bo‘sh  joy  (teshik)ning  zaryadini 

musbat  deb  qabul  qilinadi.  Agar  elektron  teshik  bilan  uchrashsa  (bu 

jarayon  rekombinatsiya  deyiladi),  u  teshik  atrofidagi  musbat  zaryadni 

---

 

364

neytrallaydi.  Demak,  sof  yarim  o‘tkazgichda  elektron  va  teshiklar 

birgalikda, ya’ni juft bo‘lib paydo bo‘ladi yoki yo‘qoladi.