Fizika kursi

21.4 - §. Yarim o‘tkazgichlar fizikasi 

 

1.Kristall jismlar zonaviy nazariyasining elementlari 

 

Elektron  nazariyani  rivojlanishi 

natijasida 

qattiq 

jismlarning 

zonaviy  nazariyasi  ishlab  chiqildi. 

Bu  nazariyada  qattiq  jism  kristall 

xossaga  ega  deb  qaralib,  shu 

kristall 

panjaralar 

orasida 

harakatlanuvchi 

elektronlarning 

holatlari 

o‘rganiladi. 

Kristall 

panjaradagi  elektron  ham  erkin 

elektronlar  kabi  panjarada  davriy 

potensial maydonda harakat qiladi. Pauli prinsipiga asosan kristallardagi 

elektronlar ma’lum energetik holatlarda tura oladi. Bu energetik holatlar 

energetik  zonalarga  birikadi.  Energetik  zonalar  esa  bir-birlaridan 

taqiqlangan  (man)  etilgan  zonalar  bilan  ajralgan  bo‘ladi.  1  sm

3

  hajmli 

kristallda  ~10

22

  atom  mavjud  bo‘lib,  energetik  zona  kengligi  1  eV 

ekanligini  e’tiborga  olsak,  zonadagi  qo‘shni  sathlar  orasidagi  masofa 

~10

-22 

eV  bo‘ladi.  Bu  masofa  shunchalik  kichikki,  zonadagi  sathlar 

uzluksiz  energetik  qiymatlarga  egadek  tuyuladi.  Lekin  zonadagi 

energetik sathlar soni chekli ekanligini unutmaslik kerak. Shunday qilib, 

izolyatsiyalangan  atomdagi  ruxsat  etilgan  energetik  sath  o‘rniga 

kristallda ruxsat etilgan energetik zona vujudga keladi. O‘tkazuvchanlik 

zona  valent  zonadan  taqiqlangan  (man  etilgan)  zona  bilan  ajratiladi 

(21.5–rasm).    

 

Kristalldagi  zonalarning  energetik  sathlarida  Pauli  prinsiga 

asosan,  ikkitadan  ortiq  elektron  joylashishi  mumkin  emas.  Energetik 

∆

W 

таыиыланган

 

зона