Фитопрепаратлар кимёси ва технологияси фанидан

 
Metadigallat kislota Xlorogen kislota 
(dedipsid)
(didepsid) 
Depsidlar xakikiy oshlovchi moddalarga kirmaydi. Ular jelatin bilan chukmaydi va 
terini oshlash xususiyatiga ega emas. 
Depsidlar didepsid (ikki molekula oksikarbon kislotadan), tridepsid (oksikarbon 
kislotalarning uch molekulasidan xosil bulgan) va boshkalardan tashkil topadi. 
Girofor kislota (tridepsid) 
 
2. Gallotaninlar 
(galloilgeksozlar) asosan kislotaning (ba‘zan boshka oksikarbon 
kislotaning xam) uglevodlar (yoki kup atomli spirtlar) bilan bergan murakkab efirlari 
bulib, xakikiy glikozidlarga kiradi. 
O C
O
OH
OH
OH
OH
OH
HOOC
HOOC
OH
H
OH
H
HO
O
C
O
CH
CH
OH
OH
O
OH
HO
C
CH
3
O
OH
CH
3
O
C
O
OH
CH
3
COOH

---

Gallotaninlar gidrolizlanganda gallat kislota va geksozlarni (glyukoza, gamameloza 
va boshkalar) ajratadi. Eng oddiy gallotaninga dorivor ravochdan ajratib olingan gallat 
kislota bir molekulasining glyukoza bilan birikishidan tashkil topgan glyukogallin kiradi. 
Gallotaninlardan xitoy gallotanini, turkiya gallotanini, gamamela tanin va 
boshkalarning tarkibi yaxshi urganilgan.
Xitoy 
gallotanini
Turkiya gallotanini
. R-H
Olimlarning olib borgan tajribalari asosida olgan ma‘lumotlariga karaganda sumax 
o‗simligining bargidan olingan tanin glyukozaning 6 ta kislota (4 tasi didepsid, 2 tasi 
monogalloil xolida), skumpiya o‗simligining tanini va xitoy gallotanini glyukozaning 7 ta 
gallat kislota (3 tasi tridepsid, 2 tasi didepsid va 2 tasi monogalloil xolida) va Turkiya 
gallotanini glyukozaning 5 ta gallat kislota (3 ta tridepsid va 2 tasi didepsid xolida) bilan 
birikishidan tashkil topganligini aniqlagan. 
3.
Ellagotaninlar 
–
o‗zidan ellag kislota ajratadigan oshlovchi moddalar. Ilgari 
ellagotaninlar ellag kislotaning uglevodlar yoki kup atomli spirtlar bilan xosil kilgan 
murakkab efirlaridan tashkil topadi deb xisoblanar edi. Keyinchalik SHmid va shogirdlari 
utkazgan tekshirishlarga karaganda ellag kislota oshlovchi moddalarning gidrolizlanishi 
natijasida geksaoksidifen kislotaninig laktoni sifatida xosil bular, ellagotaninlarni esa 
uglevodlar (geksozlar) geksaoksidifen kislota bilan birikib tashkil etar ekan.

Ellag kislota
 
Geksaoksidifen kislota
 
Eng oddiy ellagotaninlarga divi-divi (
Caesalpinia coriaria Willd
,mevasi), 
mirobalan (
Terminalia chebula Retz.), 
kvebraxo (
Schinopsis
turlaridan) va 
Eucalyptys sieberiana
dan ajratib olinib, yaxshi o‗rganilgan korilagin xamda 
Geranium thubergii Sieboid. Et Zucc
/dan ajratib olingan geraniinlar kiradi. 
Geksaoksidifen kislota optik faol bo‗lib, korilaginda ( ) formasida, yuglaninda 
(korilaginning izomeri, yongoq mevasining po‗stidan ajratib olingan) esa o‗zining (--) – 
formasida uchraydi. 
Keyin ma‘lumotlarga karaganda ellagotaninlar tarkibida gallat va geksaoksidifen 
kislotalardan tashkari, tuzilishi buyicha bu moddalarga ancha yakin bulgan boshka 
birikmalar xam uchraydi. Ulardan xelulin (mirobalar ekstraktining asosiy komponenti), 
xebulag (mirobalan ekstraktining ikkinchi komponenti) kislotalari, brevilagin 
I
va brelagie 
II
, brevifolinkarbon kislota, degidrodigallat kislota, valoniv kislota va boshkalar ajratib 
olingan xamda yaxshi urganilgan. Xebulin kislota esa birinchi marta kristall xolda ajratib 
olingan tanin xisoblanadi. 
YUqorida kursatilgan o‗simliklardan tashqari anor mevasining pustida, oddiy dub 
daraxtining pustlog‗ida xamda turkiya gallasining tarkibida xam ellagotanilar bo‗ladi. 
II
. Kondensatsiyalanuvchi tanidlar (kotanidlar). Bu guruxdagi tanidlar molekulasida 
efirlarga xos boglanish bulmaydi, ular uzaro difenil tipida birlashadi. SHuning uchun xam 
bu tanidlar suyultirilgan kislotalar tas‘sirida oddiy birikmalarga parchalanmaydi. 
2 
OH
O
C
OH
OH
R
OH
HO
C
O
O
C
O
HO
O
OH
HO
OH
OH
OH
OH
HO
COOH
COOH

---

Aksincha, ular kuchli kislotalar va boshka birikmalar ta‘sirida (yoki uzi oksidlanib) rangli 
birikmalar – flobafenlarni xosil kiladi. 
Kondansatsiyalanuvchi tanidlar uch valentli temir tuzlari bilan kora-yashil rangla 
chukma xosil kiladi. 
Ishkorlar ishtirokida yukori xaroratda kizdirilgan kondensatsiyalanuvchi tanidlar, 
uzidan pirokatexin bilan bir katorda ba‘zan floroglyusin xam ajratadi. 
Kondensatsiyalanuvchi tanidlarni ba‘zan kuyidagi guruxchalarga buladilar: