Fitogarmonlar kirish I. Bob. Fitogarmonlarning ahamiyati

II.BOB. Auksinlar tabiy osimlik stimulyatoridir Fitogormonlar tomonidan boshqarilgan fiziologik jarayonlar
2.1.Auksinlar Faoliyati ,Fitogormonlarning ahamiyati
O ’simlik gormonlari yoki fitogormonlar – o’simlik tanasida juda oz miqdorda hosil bo’ladigan faol moddalar bo’lib fiziologik jarayonlarning boshqarilishida ishtirok etadi. Fitogormonlarning muhim xususiyatlaridan biri bu ularning o‘simliklarni bir qismidan boshqa qismlariga (yuqoridan pastga yoki aksincha) harakatlanishidir. O’simliklar o’sishini boshqaruvchi xozirgacha ma’lum bo’lgan regulyator moddalar qo’yidagi guruxlarga bo’linadi.O’simliklarning poyasi va ildizining o’sayotgan uchki qismida xosil bo’lib, ularni o’sishini aktivlashtiradigan indol tabiatli bir gurux kimyoviy moddalarga auksinlar deb ataladi. Gibberellinlar poya, ildiz, yosh barglarda sintezlanib, yuqoridan pastga, pastdan esa yuqoriga harakatlanishi va kuchli konsentratsiyada ham zaharsiz bo’lishi bilan auksinlardan farq qiladi. Gibberellin kislotaning strukturaviy formulasini 1954 yilda ingliz olimi B.Kross aniqladi. Hozirgi vaqtda gibberellinlarning 70 dan oshiq xili borligi aniqlangan. Gibberellinlar ko’proq qimmatbaho bo’lgan urug’siz (kishmish) uzum navlarining hosilini oshirishda muvaffaqiyat bilan qo’llanilmoqda. Gibberellinlarning ijobiy ta’siri shundaki, bu uzum navlarining mahsulotini sifati yomonlamagan holda uzum mevasining kattaligi keskin darajada (2-3 marta) ortadi
O’simlik xujayrasining bo’linishini jadallashtiruvchi, qarishga va urug’ning tinim davridagi jarayonlarga ta’sir ko’rsatuvchi xamda o’sishni boshqa tomonlarini boshqarilishida ishtirok etuvchi 6-aminopurin qatoriga kiruvchi organik moddalarga sitokininlar deyiladi. Retordantlar vegetativ o’sishni, birinchi navbatda asosiy va yon novdalarning cho’zilishini sekinlatuvchi sintetik moddalardir.O’simlik hujayralarining bo’yiga o’sishiga salbiy ta’sir qiladigan moddalar retordantlar deyiladi. Auksinlar ( qadimgi yunonchadan. Αὔlžʼn  ko'paytirish, o'sish ) - o'simlik gormonlari guruhi . Tabiiy auksinlar indol hosilalaridir : 3- (3-indolil) propionik, indolil-3-butirik, xloroindolil-3-sirka va 3-indolilatsetik kislotalar. O'simlikchilikda keng qo'llaniladigan eng keng tarqalgan auksin - geteroauxin - indolil-3-sirka kislotasi. Oksinlar yuqori fiziologik xususiyatga ega. O'simliklarning mevalari va asirlari o'sishini rag'batlantiradi , apikal ustunlik , fototropik o'sish (yorug'likka qarab), ildizlarning ijobiy geotropizmi (pastga o'sish). Kambiy hujayralarining o'sishini rag'batlantiradi . Kengaytma bosqichida hujayra o'sishi va hujayra farqlanishiga ta'sir qiladi. Ular korrelyativ o'sishni tartibga soladi , alohida organlarning o'zaro ta'sirini ta'minlaydi. Qo'shimcha ildizlarning o'sishini kuchaytiradi. O'simlikdagi auksin kontsentratsiyasining pasayishi barglarning so'lib ketishiga olib keladi. Zavodda soatiga 10 mm tezlikda harakatlanadi.Oksinlarning funktsiyalari xilma-xil bo'lib, bu gormonlarning qutbli transport mavjudligi, ion kanallarini rag'batlantirish va ma'lum genlarning ekspressiyasini nazorat qilish kabi xususiyatlari bilan bog'liq. Ushbu fitohormonlarning asosiy funktsiyalariga q uyidagilar kiradi: hujayra siklini nazorat qilish, cho'zish orqali hujayra o'sishini rag'batlantirish, o'simlik organizmining rivojlanish qutblarini nazorat qilish, foto va tortishish reaktsiyalari, lateral va qo'shimcha ildizlarning boshlanishini rag'batlantirish, stimulyatsiya. kurtakning apikal meristemasida lateral organlarning boshlanishi va rivojlanishi Hujayra membranasi bo'ylab turli ionlar oqimining faollashishi hujayraning auksinlarga eng tezkor javoblaridan biridir. Buning sababi bir qator ion tashuvchi oqsillarning auksinga bog'liq faollashuvidir:
• membrana H + -ATPazalar, H + ionlarini hujayradan chiqarib yuboradi ;
• K + ionlarining hujayra ichiga kiradigan kaliy kanallari ;
• Ca 2+ ionlarining hujayra ichiga kiradigan kaltsiy kanallari .
Ion kanallarini faollashtirishdan tashqari, auksinlar ion kanali oqsillarini kodlovchi bir qator genlarning ifodalanishini ham rag'batlantiradi.
H + -ATPazalarning faollashishi auksinlarning bir qator fiziologik funktsiyalari, xususan, auksinga bog'liq hujayralarning cho'zilish yo'li bilan o'sishi, shuningdek, foto va gravitropizmlar asosida yotadi. Ma'lumki, H + ATPazalarning faollashishi auksin tomonidan hatto ajratilgan membrana fraktsiyalarida ham sodir bo'ladi, ammo unchalik samarali emas, bu esa auksinning proton nasoslariga ta'sirini vositachi qiluvchi ma'lum hujayrali omillar mavjudligini taxmin qilishga majbur qiladi. Bu omil ba'zi auxin bog'lovchi oqsillar bo'lishi mumkin (ABP - Auxin Bog'lovchi Proteinlar). Haqiqatan ham, ularning ba'zilari, masalan, transmembran auksin retseptorlari ABP1 va ABP 57 sitoplazmatik oqsillari mavjud bo'lganda, H + faollashuvining samaradorligi oshadi.-Membranalardagi
ATPazalar. Bundan tashqari, ABP 57 oqsili hujayra membranasidagi H + -ATPazalar bilan bevosita ta'sir o'tkazishi ko'rsatilgan . Oksinlar, shuningdek, o'z genlari ekspressiyasining ijobiy regulyatsiyasi tufayli membrana H -ATPazalar sonining ko'payishiga olib keladi.
Kaliy kanallarining faollashishi ham hujayraning auksinga javob berishdagi tezkor hodisalaridan biridir. Kaliy kanallarining ishi membrana potentsialiga bog'liq, shuning uchun ularning auksinga bog'liq faollashuvi proton nasoslarining faollashishi tufayli membrananing giperpolyarizatsiyasi tufayli sodir bo'ladi, deb ishoniladi. Ikki makkajo'xori kaliy kanali genlaridan biri ZMK1 auksinlar tomonidan yuqori tartibga solinishi ko'rsatilgan.