Финляндиянинг 100 та ижтимоий инновацияси

Матти Макконен,
Телефон матн хабарининг ихтирочиси 
88. IRC, 
ЁКИ ИНТЕРНЕТ-ЧАТ 
IRC Оулу шаҳри Университетининг компьютер маълумотларини 
қайта ишлаш кафедрасида, 1988 йилнинг августида пайдо бўлди. 
Мен ўша вақтда Оулу университетининг электрон ускуналар 
кафедрасининг учинчи курсини бошлаган эдим. Ёзда компьютер 
маълумотларини қайта ишлаш кафедрасида ишлар эдим. Бошлиғим 
Хейкки Путконен менга BBCнинг OuluBox тизимини бошқаришни 
топширди. У орқали хоҳлаган одам, тармоқнинг бошқа 
фойдаланувчилари билан модем ёрдамида боғланиши ва бошқа 
фойдаланувчиларнинг ўқиши мумкин бўлган хабарларни юбориши 
мумкин эди. OuluBox тизимидан Оулу университети Интернетининг 
ички тармоғида фойдаланиш мумкин эди ва бу бир неча 
фойдаланувчининг OuluBox тизимида бир вақтнинг ўзида бўлишига 
имкон берар эди: иккитаси телефон тармоғи орқали ва 
университетнинг ички ахборот тармоғи орқали бир неча ўнтагача.
Мен IRCни авваламбор OuluBox тизимида онлайн сўзлашиш 
учун ўйлаб топганман. IRCнинг яратилишига Юкка Пихли 
томонидан ўйлаб топилган MUT (multi-user talk) тизими ҳам таъсир 
қилди. Ушбу тизимдан IRC пайдо бўлишигача бўлган бир қанча вақт 
давомида, OuluBox тизимида онлайн сўзлашиш дастури сифатида 
фойдаланилди.
IRC энг бошидан бошлаб, янги серверларнинг IRCнинг умумий 
тармоғига боғланишларига имконият берувчи тизим эди. 
Фойдаланувчилар исталган серверга уланар ва серверлар хабарларни 
бир фойдаланувчидан иккинчисига юборар эди. Шундай қилиб, IRC 
тармоғи тенг ҳуқуқли серверлардан ташкил топган эди. 
Марказлашган бошқаришсиз кечадиган ҳақиқий тақсимлаш 
имконияти, IRCнинг жуда машҳур бўлиб кетишининг техник сабаби 

---

273 
ва Интернетдаги бошқа хабарлашиш дастурларидан фарқли 
томонидир.
IRCдан фойдаланиш аввалига Финляндия бўйича тарқалди. IRC 
серверлари Оулу университетидан сўнг Хельсинки, Лаппеенранта ва 
Тампере техника олий ўқув юртлари ва Ювяскюля шаҳри 
университетида ўрнатилди. Финляндиядан сўнг IRC тизими аввал 
Денвер университети, кейин эса АҚШнинг Орегон штати 
университетига тарқалди. Ушбу университетлар Финляндия 
ташқарисида IRC тизимига уланганларнинг биринчилари эди. 
Бундан сўнг, бир йилдан ҳам кам муддатда, IRC тизими қолган барча 
қитъаларга ёйилди. Ўша вақтда, очиқ манба коди моделидан 
фойдаланган ҳолда, ўнлаб одамлар IRC тизимининг ривожланишида 
иштирок этарди.
Аввалига IRC тизимидан фойдаланиш кўплаб университетларда 
(масалан, Оулу шаҳри университетининг электрон ускуналар 
кафедрасида) маън қилинган эди, чунки фойдаланувчилар 
университетдаги 
компьютерларни 
соатлар 
давомида 
банд 
қилишарди.
IRC технологияси дунё бўйича ўн минглаб одамларнинг ҳаётига 
таъсир ўтказди. Кўпчилик ўз муҳаббатини IRC орқали топди. Турли 
хил озчиликлар (масалан, жинсий, сиёсий ёки ижтимоий) IRC 
тизимида ўз мулоқот гуруҳларини ташкил қилдилар. Одамлар ушбу 
гуруҳларда, умумий қараш ва қизиқишларга эга бўлган бошқа 
одамлар билан эркин мулоқот олиб боришлари мумкин.
Мисол учун, Исроиллик оддий одамлар, 1991 йилда Форс 
кўрфазидаги уруш воқеалари тўғрисида бутун жаҳонга IRC орқали 
хабар беришарди.
Ҳозирги кунда дунё бўйича ва маҳаллий миқёсда ёйилган юзлаб 
IRC тармоқлари мавжуд, IRC фойдаланувчиларининг сони 
миллионлар билан ўлчанади.