|
Яакко Нумминен,
1973-1994
йилларда Вазир, Таълим вазирлигининг канцелярияси
мудири
45.
ДАВЛАТ ТАЛАБАЛАР СТИПЕНДИЯСИ
Фин талабаларга молиявий кўмаклашиш тизимини тўртта давр
босқичига ажратиш мумкин. То 1969 йилгача давом этган биринчи
босқич, фақатгина ўзинг ва ўз яқинларингга таянишинг мумкинлиги
билан ифодаланади. Давлат талабаларнинг фақатгина яшаш учун
маблағлари бўлмаган, озчилик қисмига кўмаклашар эди. Кредит
фоизларини
тўлаш
учун
субсидиялар,
кредитлар
бўйича
кафилликлар ва стипендиялар фақатгина кам таъминланган
талабалар учун мўлжалланган эди. Яшаш учун маблағлар асосан
147
талабанинг ўзи ёки оиласининг даромадлари, шунингдек,
яқинлардан келган молиявий ёрдам ҳисобидан таъминланар эди.
1969 йилдан 1977 йилгача бўлган иккинчи босқични давлат
кредит кафолатлари даври деб номласа ҳам бўлади. Ўша вақтда
алоҳида ҳолда бўлган молиявий кўмаклашиш ва стипендия
тизимлари бирлаштирилди ва натижада талабалар учун давлат
стипендияси тизими пайдо бўлди. Талабалар стипендиялари тизими
пайдо бўлганидан сўнг, ҳар бир талабада талабалик кредити олишга
имконият пайдо бўлди. Давлатнинг имтиёз беришни таъминлашда
кафил ва кредит фоизларини тўлашда субсидиялар берувчи томон
сифатидаги ҳиссаси унчалик аҳамиятли бўлмаса ҳам, универсал
талабалар стипендияси тизими ва барча талаба унвонига эга бўлган
одамлар учун имтиёзлар тизими тушунчаси айнан ўша вақтда
шаклланди. Кредит бўйича давлат томонидан кафил бўлиниши,
талабаларнинг ўқиш давридаги яшаш бўйича даромадларини
таъминлашдаги ўз масъулиятларини мустаҳкамлашга имкон яратди.
Талабаларга молиявий жиҳатдан кўмаклашишнинг 1977 йилдан
1992 йилгача давом этган босқичи, давлат кўмагининг мунтазам
равишда ўсиб бориши билан фарқ қилди. Ушбу даврда талабалик
стипендияси кредитларга аввалгидек кучли равишда йўналтирилган
эди, лекин стипендияни олиш шартлари ва мақсадли йўналтириш
кўлами кенгайди, ҳамда талабалик стипендияси таркибига истиқомат
ва овқатланиш устамалари қўшилди.
1992 йилдан 2017 йилгача, таълим мақсадларига кўмаклашиш
учун йўналтирилган талабалик стипендиясининг фаолият босқичи
давом этди. Талабалар стипендиялари тизими 1992 йилдаги
талабаларга молиявий ёрдам беришдаги ислоҳотлар туфайли
бутунлай ўзгарди. Таълим олиш учун стипендия миқдори уч баробар
ошди ва фоизсиз кредитлар тизимидан, бозор шароитлари бўйича
банк кредитлари тизимига ўтиш амалга оширилди. Айни вақтда,
талабалар стипендиялари тизимидан кўпгина иккинчи даражали
омиллар олиб ташланди. Мисол учун, бирон кимсанинг
қарамоғидалик бўйича устама ва стипендия миқдорига ота-она ёки
шерикнинг даромади миқдорининг таъсир қилиши бўйича шарт олиб
ташланди. 1992 йилда талабалар стипендиясида имтиёзларнинг
ҳиссаси, давлат томонидан кафолат берилган кредитнинг ҳиссасидан
биринчи маротаба юқори бўлди.
148
1992 йилда ўтказилган талабаларга молиявий кўмаклашиш
ислоҳотидан сўнг талабалар стипендияси унсурлари ўзгармади,
лекин талабалар стипендиялари тизими ғалати равишда сиёсий
ўйинлар объектига айланди. XXI асрнинг биринчи ўн йиллигида,
талабалар стипендиялари тўғрисидаги қонун ичига қонунни
чигаллаштирган, уни амалга оширишни қийинлаштирган ва
талабаларнинг ижтимоий ҳимоясини сусайтирган бир неча
ўзгартиришлар киритилди. Талабаларга молиявий кўмаклашиш
тизимини мунтазам равишда ўзгариши сабабли, алоҳида қонунчилик
ўзгартиришларининг таъсирини баҳолашнинг имкони йўқдир.
Бунинг натижасида, талабалар стипендиясини тайинлашга қарор
қилиш бўйича баҳо бериш кун сайин камроқ ишончга эга бўлмоқда
ва бир томонламаликдан кўпроқ азият чекмоқда.
Финляндия мустақиллигининг юз йиллигини нишонлаш йили
талабалар стипендиялари тизими учун бурилиш йилидир. 2017
йилнинг августидан бошлаб талабалар стипендиясидаги кредит
ҳиссаси давлат ҳиссасидан анчагина ошмоқда. Айни вақтда,
талабаларга кўмаклашиш тизимида 1992 йилдан буён энг аҳамиятли
бўлган ўзгариш юз бермоқда: талабалар яшаш учун талабалик
имтиёзлари тизимидан,яшаш учун умумий имтиёзлар тизимига
ўтмоқдалар. Бундай ўтиш уй-жой ижараси ҳақининг ўсиб боришига
кўпроқ мос келади ва талабаларга кундузги ўқишларини давом
эттиришлари учун кафолат бўлади, деб ҳисобланмоқда.
Талабалар
стипендияси
заруриятларга
асосланган
компенсацияни ифодалайди. Стипендияни олиш учун ўқишдаги
ютуқларни кўрсатиб бериш керак. Мабодо ўқувчининг бошқа
даромадлари мавжудлиги аниқланса, у ҳолда стипендия бўйича
тўланган пулларни қайтаришни талаб қилишлари мумкин. Талабалик
стипендияси ёрдамида, турли хил ижтимоий аҳволдаги талабаларга
тўлиқ кундузги таълим олиш имконияти берилади. Талабалар
стипендиялари тизими олий техник таълимнинг ёйилиш сиёсати ва
юқори сифатли бошланғич ўрта ва катта ўрта таълими билан
биргаликда, бутун Финляндия бўйича дунё миқёсида ягона бўлган
таълим олиш тенгҳуқуқлигини шакллантириш учун шароитлар
яратиб берди.
Давлат бюджетидаги талабалар стипендияси учун ажратилган
маблағларнинг миқдори бир йилда тахминан 800 миллион еврони
149
ташкил қилади. 2017 йилда киритилган ўзгартиришлардан кейин,
талабаларга молиявий кўмаклашишда яна бирон-бир нарсани
ўзгартириш истакларининг камайиши амримаҳолдир. Олий техник
таълими соҳасидаги инвестицияларнинг, жамият ёки алоҳида бир
шахснинг яхшироқ келажагини таъминлашга йўналтирилганлиги ёки
йўналтирилмаганлиги бўйича баҳслар ҳалигача ҳам давом этмоқда.
Мунозаралар давомида талабалар стипендиялари тизимининг
ривожланиш тарихи ва ўтмиш хатолари эсдан чиқмайди деган
умиддамиз.
Do'stlaringiz bilan baham: |
