Filosofiya uzb

Amir  Temur  ibn  Tarag`ay  Bahodir  (1336-1405)  Kesh  (Shahrisabz)  shahri  yaqinidagi  Xo`ja 
ilg`or qishlog`ida dunega keldi. Uning eng asosiy tarixiy xizmatlari shundan iboratki, u mug`ullarning 
bosqinchilik  va  vayronkorliklariga  qarshi  kurashib,  Urta  Osieni  ulardan  xalos  etdi.  Mayda  feodal  va 
mulkdorlarning o`zaro nizolariga barham berib, kuchli markazlashgan davlat barpo qildi. Mamlakatda 
tartib-intizom  va  qonun  ustuvorligini  ta`minladi.  Uning  davrida  «Kuch  -  adolatda»  tamoyili  amalga 
oshdi, iqtisod va madaniyat yuksaldi, o`zga mamlakatlar bilan mustahkam aloqalar o`rnatildi. 
Amir  Temur  mohir  sarkarda  sifatida  nom  qozondi.  U  o`z  haetini  Movarounnahr  xalqining 
farovonligi,  yurt  obodonchiligi  uchun  sarfladi,  uning  davrida  hashamatli  binolar,  qurilish  inshootlari, 
go`zal bog`lar buned qilindi, maktab va madrasalar, masjidlar qurildi, mamlakatimiz Sharqning go`zal 
xududiga aylandi. 
Temurning  yana  bir  ulkan  hizmati  shuki,  u  madaniyat  va  ilm-fan  homiysi  sifatida  mashhur 
bo`ldi,  o`z  saroyiga  olimu  fuzalo  va  din  arboblarini  to`pladi.  Xoja  Afzal,  Jalol  Xokiy,  Mavlono 

---

 
 
23
23
Xorazmiy,  Mavlono  Munshiy  va  boshqalar  uning  saroyida  ilm-fan  va  badiy  ijod  bilan  mashg`ul 
bo`ldilar.  Bobur  Mirzoning  xabar  berishicha,  o`sha  davrda  Samarqand  eng  go`zal  shahar  edi.  Ispan 
sayehi R.G.Klavixo Samarqandning go`zalligiga qoyil qolgan edi. Temur hukmronligi davrida ichki va 
tashqi  savdo  kuchaydi.  Ayniqsa,  Hindiston,  Xitoy,  Rusiya,  arab  mamlakatlari  bilan  aloqalarning 
kuchayishi  Temur  saltanati  iqtisodiy  qudratini  oshirdi.  Temur  va  temuriylar  davrida  islom  dini  va 
tasavvufga katta e`tibor berildi. 
Usha  zamonning  eng  mashxur  tarixchilari  Mirxond  (1433-1498)  va  Xondamir  (1475-1535) 
edilar. Mirxond Hirotda tavvalud topib, shu erda ijod qilgan. Uning asosiy tarixiy asari 7 jildan iborat 
bo`lib,  «Nabiralar,  podshohlar  va  xalifalar  tarjimai  hollari  haqida  poklik  bog`lari»  deb  ataladi.  U  olti 
jildini ezib vafot etadi, ettinchisini nabirasi Xondamir ezib tugatadi. 
Xondamir ham Hirotda tug`ilib, eshligidan tarixnavislikka havas qo`yadi. U Agrada vafot etadi. 
Uning  muhim  risolalari  «Makorim  ul-axloq»,  «Habib  us-siyar»,  «Vazirlar  uchun  qo`llanma»  va 
boshqalardir.  Mantiq  ilmining  yirik  vakillaridan  biri  Sa`diddin  Taftazoniydir    (1322-1392)  u  Niso 
viloyatiga qarashli Taftazon qishlog`ida dunega keladi. eshligidan ilohiet fanlari, arab tili, nutq san`ati 
va  mantiq  bilan  shug`ullanadi.  Taftazoniy  madrasalarda  mudarrislik  qildi.  Turkiston,  Hirot,  Jom, 
“ijduvon  madrasalarida  talabalarga  dars  berdi.  Taftazoniy  shuhrati,  ilmiy  ishlari  Yaqin  va  .rta  Sharq 
mamlakatlariga  keng  tarqaldi.  Temurning  taklifi  bilan  alloma  Samarqandga  kelib,  shu  erda  umrining 
oxirigacha yashadi. 
Taftazoniy  40  dan  ortiq  risolalarning  muallifidir.  Muhimlari:    «Tahzib  al-mantiq  val-kalom» 
(«Mantiq  va  kalomga  sayqal  berish»)  «Muxtasar  al-maoniy»  (Ritorikaga  oid  «Qisqacha  ma`nolar»), 
«Al-irshod  al-hodiy»,  (Arab  tili  grammatikasiga  oid  «Yo`l  boshlovchi  rahbar»),    «Al-maqosid  at-
tolibin»  («Falsafa  va  kalomga  oid  «Tolibi  ilmlarning  maqsadlari»)  va  boshqalar.  Taftazoniy  o`tmish 
olimlarining juda ko`p asarlariga sharhlar ham bitgan. 
.sha  davrning  yana  bir  atoqli  allomasi  Mir  Sayyid  Sharif  Jurjoniy  Astrobod  shahri  yaqinida 
tug`ilgan.  Jurjoniy  Istambul,  Qohira,  Hirot,  Sheroz  shaharlarida  bo`lib,  ulardagi  olimlardan  ilm 
sirlarini  o`rganadi.  qeiu  yildan  boshlab  Samarqand  madrasalarida  mantiq,  falsafa,  falakiet,  fiqh  va 
adabiet, munozara ilmi va boshqalardan dars beradi. 
Jurjoniy  50dan  ortiq  risolalarning  muallifi  bo`lib,  ularning  aksariyati  mantiq,  fiqh  falsafa  va 
tabiatshunoslikning muhim muammolariga bag`ishlangan. Olimning «Atta`rifot» («Ta`riflar»), «Odob 
ul-munozara»  («Munozara  olib  borishining  qoidalari  haqida  risola»),  «Sug`ro»  («Kichik  dalil  bo`la 
oladigan  hukm»),  «Kubro»  (Katta  dalil  bo`la  oladigan  hukm),  «Avsat  dar  mantiq»,  («Mantiqda  o`rta 
xulosa»),  «Risolayi vujudiya»  («Borliq haqida  risola») va boshqa asarlari mavjud. Bulardan tashqari, 
Jurjoniy  salaflarining,  xususan  ibn  Sino,  Chag`miniy  va  Nasriddin  Tusiylarning  asarlariga  sharhlar 
ezganligi ma`lum. 
Mir  Sayyid  Sharif  Jurjoniy  mantiq  ilmi  sohasida  ham  o`z  fikrlarini  baen  qilgan.  Uzining 
qarashlarida  mantiq  ilmini  falsafadan  ajratmay,  ayni  bir  vaqtda  uning  huquq  va  til  bilan  ham 
chambarchas  bog`liq  ekanligini  isbotlab  beradi.  Shuning  uchun  ham,  XIV-XV  asrdan  boshlab  islom 
madrasalarida mantiq ilmini o`qitish huquq va tilshunoslik fanlari bilan bog`liq holda olib borildi.  
Jahon  ilm-fani  taraqqietiga  katta  ulush  qo`shgan  buyuk  falakietchi  olim  va  davlat  arbobi