30
II BOB. BADIY ASARLARDA PADARKUSH VA FARZANDKUSH
OBRAZLARINING OʻXSHASH VA FARQLI JIHATLARI
2.1. Jahon va oʻzbek adabiyotidagi padarkush obrazlarining qiyosiy
tahlili
Mana endi mavzuimizning eng asosiy masalasiga yetib keldik.
Nihoyat, jahon va oʻzbek adabiyotidagi padarkush obrazlarini qiyoslab
tahlil qilamiz. Ajdodlar va avlodlar almashinuvi insoniyat hayotida doimiy
ravishda roʻy berishi tufayli otalar va bolalar oʻrtasidagi munosabatlar butun
jahon xalqlari ijtimoiy hayoti va adabiyotining bosh muammolaridan sanaladi.
Adiblar va adabiyotshunoslar mazkur muammo sabablariga oʻzlari mansub
boʻlgan millat mentalitetidan kelib chiqib yondashadilar. Bu muammo rus va
gʻarb adabiyotida nisbatan keng qamrovda tadqiq etilgan
30
. Har bir davrda
ajdodlar va avlodlar almashinuvi doim ham silliq kechavermagan. Bu
munosabatlar ota va farzand oʻrtasida murakkablik va ziddiyatlarni keltirib
chiqargan. Biz shu oʻrinda, hayotning badiiy koʻzgusi boʻlgan adabiyotda aks etgan
ota qotiliga aylangan padarkush obraziga e’tiborimizni qaratamiz.
Jahon adabiyotida padarkush obrazining yorqin namunasini eng qadimgi,
antik davr adabiyotida qadimgi yunon dramaturgi Sofoklning “Shoh Edip”
tragediyasida uchratamiz. “Mash’um igʻvolar toʻriga tushib qolgan, lekin hech
narsadan xabari boʻlmagan odamning fojeasi bu”.
31
Asarda yurtning farovonligini
oʻylaydigan, qoʻl ostidagi xalqning gʻamini yeydigan adolatli shoh tasvirlanadi.
Shaharga vabo tarqalib, qachonki, oldingi shohning qotilini topib shahardan
quvmasa, kulfat yoʻq boʻlmasligi ayon boʻladi. Shoh Edip yurtga kelgan kulfatni
daf qilish uchun jonini qurbon qilishga ham tayyor ekanligini quyidagi oʻrinda
koʻrishimiz mumkin:
…Bordiyu u mening xonadonimda
Biron panoh topsa, men boʻlsam sabab
30
Лебедев Ю.В. Роман И.С.Тургенева “Отцы и дети”. - М.: Просвещение, 1982.
31
Софокл. Шоҳ Эдип. – Т.: Ғофур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1979 – 14-б
31
Qasamyod etayki, birinchi galda
Meni qatl etsangiz, roziman, rozi
32
.
Shunday odil shoh boʻlishiga qaramay, u oʻzi bilmagan holda ogʻir gunohga
botgan edi. Aslida, Edib oʻz taqdiridan qochib , shu oʻlkaga kelib qolgandi.
Ammo mening shoʻrlik yolgʻiz boshimga
Ming balo, kulfatlar qildi bashorat:
Taqdirda onamga uylanarmishman,
U tuqqan bolalar jirkanch boʻlarmish,
Otamning qotili boʻlar emishman.
Bunday bashoratki, eshitgandan soʻng,
Men uzlatga ketdim. Korinfdan uzoq,
Volidamdan uzoq, otamdan uzoq,
Mudhish taqdirimdan qochdim uzlatga.(44-b.)
Ammo taqdirdan qochaman deb taqdirining domiga tushgan Edip oʻzi
bilmagan holda shu balolarga giriftor boʻladi. Bu bashorat Edip tugʻilgandayoq
ma’lum boʻlib, uning haqiqiy otasi Lay oʻgʻlini oʻldirish uchun xizmatkoriga bergan,
xizmatkor esa unga qoʻli bormay boshqa mamlakatning choʻponiga berib yuborgan
boʻladi. Shoh Edip taqdiridan qochib Fivaga kelayotib, Fivaning hukmdori, ya’ni
oʻzining otasi Layga duch keladi va uni oʻldiradi. Lekin u Laynig oʻz otasi
ekanligini bilmaydi. Lay uning otasi ekanini bilishdan oldin, Edip shaharga kelgan
baloda oʻzidan shubhalana boshlaydi va qotillik tavsilotlarini xotini va onasi
Iokastaga bayon etadi.
Bir jarchi va bir chol menga duch keldi.
Jilovdor bilan chol zoʻrlik ishlatib
Meni yoʻldan chetga hayday boshlashdi.
Jilovdor meni bir urganda, men ham
Dangal bir tushurdim jahl aralash.
Keyin oʻtayotgan foytun yonidan
Cholning oʻzi turdi nayza oʻqtalib.
Bir dam oʻtgani yoʻq – gurzim zarbidan
32
Софокл. Шоҳ Эдип. – Т.: Ғофур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1979 – 23-б
32
Oyogʻim tagiga shilq etib tushdi.
33
Shundan keyin, Edip elchidan ota deb yurgan odami Polib oʻz ajali bilan
vafot etganini eshitib, taqdirini oʻzgartira olganidan quvonadi. Lekin taqdir oʻz
soʻzini aytib ulgurgan edi.
Shoh Edipning qismati achinarli yakun topadi. U oʻz otasini oʻldirib
padarkushga aylanganini bilgach qattiq faryod solib yigʻlaydi va koʻzlarini oʻyib
oladi. Uning bu azobdan qanchalar qaygʻuga tushganini, uning kechinmalarini
quyidagi jumlalar ochib beradi:
O taqdir yoʻlimga tushgan chorraha,
Yodingdami oʻsha tengsiz jinoyat?
Do'stlaringiz bilan baham: 
