Filologiya fakulteti

          

          Solib borma meni ey Yusfi husun 

          Bu kun Yaqubdek bayt ul-xazanda.

22

 

 

               (Atoi) 

 

 

Sa’diy  Sheroziyning  didaktik  mazmundagi  mashhur  asari  “Guliston”dagi 

hikoyatlardan  birida  oʻgʻlining  oqil  va  zebojamolligidan  mamnun  ota  hamda  

nodon  oʻgʻilning    tilagi    haqida    soʻz    boradi.    “Avvalgʻi    holimda    mening  

farzandim    boʻlmas    erdi.  Oqshom    va    kunduz    orzusida    erdim.    Haq    taolodin  

tazarru    va    zorligʻ    bila    farzand    talab  etar  erdim.  Bu  vodiyda  bir  daraxt 

bordurkim, ulugʻ ziyoratgohdur. Barcha xaloyiq aning atrofigʻa  borib  hojatlarin  

xudoyi    taolodin    tilarlar.    Men    ham    ul    daraxtning    ostigʻa    borub,  necha  

oqshomlar  oning  tubida  yuzumni  ojizligʻ  tufrogʻiga  surtub  tazarru  niyozlar 

koʻrguzdum, to Haq taolo mundoq oqil va zebojamol  farzandni menga ato  qildi”. 

Oʻgʻli bu  soʻzni  eshitib,  qoshidagi  yorlariga  ohista  der  erdikim:  “Agar  ul  

daraxtning    qaysi  yerda    erkonin    bilsam    erdi,    men    ham    onda    borib    duo  

qilgʻay  erdum,  to  otam  oʻlgʻay erdi”

23

 

Buni  qarangki,  otaga  Olloh  tomonidan  farzand  berilgan,  u  bu  inoyatdan 

mamnun boʻlsa, noqobil oʻgʻil esa padarining oʻlimini tilaydi. 

Firdavsiyning    “Shohnoma”sida    ham    koʻhna    oʻtmishdagi    avlodlar  

almashinuvi  jarayonida    voqe    boʻlgan    toʻqnashuvlar,    ziddiyatlar    va    ularning  

                                                           

21

 

8-sinf adabiyot: darslik-majmua. – T.: G’ofur G’ulom nomidagi nahriyot matbaa ijodiy uyi, 2014.  83-b 

 

22

 10-sinf adabiyot: darslik-majmua/ B.To’xliyev [va boshq.], - T.: “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat 

ilmiy nashriyoti, 2017. – 60-b. 

23

 Саъдий Шерозий. Гулистон. – Тошкент, 1993. – 83-бет. 

---

                                                                                      

                                                                                    25 

 

oqibatlari    otalar    va

 

bolalar    obrazlari    orqali    aks    ettirilgan.  Bu  asardagi  ushbu 

mavzu haqida keyingi bobimizda alohida toʻhtalamiz.  

Alisher Navoiy davrida temuriylar saltanati inqiroz yoqasiga kelib, toj-u taxt 

uchun  kurashlar  avj  olgan  edi.  Ota  va  bola  munosabatlari  juda  keskin  koʻrinish 

olgan,  va  buning  natijasida  davlat  tanazzulga  yuz  tutayotgan  edi.  Bu  hodisalar 

Navoiy  ijodiga  ham  ta’sir  etmay  qolmadi.  U  ham  zamonasida  avj  olgan  koʻhna 

muammoning  yechimiga  javob  izladi  va  uni  yumshatish  uchun  harakat  qildi. 

Quyidagi parcha shu yoʻldagi qadamlardan biridir: 

Farzand ato qulligʻin chu odat qilgʻay, 

Ul odat ila kasbi saodat qilgʻay. 

Har kimki atogʻa koʻp rioyat qilgʻay, 

Oʻgʻlidan anga bu ish siroyat qilgʻay.

24

 

Alisher  Navoiy  hayotiy  va  ijodiy  faoliyatida  ota  va  bola  munosabatini 

yaxshilash yoʻlida juda koʻp asarlarida bu mavzuga alohida urgʻu berib oʻtadi. Bu 

yoʻlda uning “Tarixi  muluki  Ajam”, “Xamsa” asari, bu  jihatdan,  ayniqsa,  uning  

“Hayrat-ul    abror”,  “Farhod    va    Shirin”,    “Saddi    Iskandariy”    dostonlari  

ahamiyatlidir

25

 

54    bobdan    iborat    dostonning    uchdan    biri    (17    bobi)    ota    -    bola  

munosabatlarini  ifodalashga    bagʻishlangan.    Undan    Navoiyning    ajdodlar    va  

avlodlar    silsilasining  davomiyligiga    oid    diniy    -    falsafiy,    ma’naviy-axloqiy,  

badiiy  qarashlarini  anglab  olish mumkin.

26

  

Navoiyning  yana  bir  dostoni  “Layli  va  Majnun”da  ota  va  farzand 

munosabatlarining  keskinlashgan  holatini  va  otaning  farzandini  tushunmaslik 

holatlarining  ilk  koʻrinishlarini  Layli  va  uning  otasi  misolida  ham  koʻrishimiz 

mumkin.  Lekin  yana  shuni  e’tiborga  olishimiz  lozimki,  bu  Navoiyning  badiy 

toʻqimasi emas, arab xalq afsonalari asosida qayta ishlangan variyantidir. 

Ota  va  farzand  munosabatlaridagi  eng  nozik  kechinmalar  Z.M.  Boburning 

“Boburnoma”  asarida  ham  aks  etadi.  Unda  otaning  farzandiga  boʻlgan  sof, 

                                                           

24

 Навоий  А.  Мукаммал  асарлар  тўплами.  Йигирма  жилдлик.  –  Т.:  Фан,  1991-1993.  7,8,11-жилдлар. 

25

 Навоий  А.  Мукаммал  асарлар  тўплами.  Йигирма  жилдлик.  –  Т.:  Фан,  1991-1993.  7,8,11-жилдлар.    

26

 Кийикбоев Ф. Ўзбек насрида оталар ва болалар муаммоси: генезиси реалистик талқини(1970 2000): 

Филол. фан. номзоди ... дисс. автореф. – Тошкент,  2011. 

 

---

                                                                                      

                                                                                    26 

 

samimiy  mehr-muhabbatini,  farzandining  sogʻligʻi  uchun  oʻz  jonini  Ollohga  nisor 

qilishining 

guvohi 

boʻlamiz: 

“…dardlargʻa  darmon  budurkim,  yaxshi