Филологические науки: состояние, перспективы, новые

«Кеше һәм тирә-як мохит» кыры «Табигать» һәм 
«Тирә-як мохит» концептларын берләштерә. 
1. «Табигать» концепты: 
Ак җир – кайбер сөйләшләрдә: сөрелмәгән ялан җир, дала 
җир, чирәм җир. 
Ак яңгыр – болыты күренмичә, күкне-җирне тоташ аксыллык 
басып томалап яуган яңгыр. Гадәттә ул берничә көн дәвам итә. 
Ак алтын – мамык. Кайбердә-су энергиясе.
Ак су – таулардан агып, кардан яки боздан яралган су. 
Ак күмер – электр тогы бирү өчен буадан турбинага төшә 
торган су көче, су. 
Кара явым – томалап яуган көзге яңгырлар.
2. «Тирә-як мохит» концепты. Мәсәлән: 
Ак келәт – җәен кеше торырга җайланган, гадәттә буй җиткән 
кыз ята торган тәрәзәле келәт.  
Ак аяк – Казаннан төньяк, Казан арты ягы. Казан артлары үз 
якларын “ак як”, үзләреннән төньякларын “кара як” диләр. 
Кызыл почмак – ял сәгатьләрендә кыска гына мөһим 
белдерүләр, тантана мәҗлесләре, бильярд, шахмат кебек җиңелчә 
уеннар үткәрү бүлмәсе. 
Сары йорт – юләрләр йорты, психик авырулар йорты.  
Ак өй – куш өйнең кунак кертелә торган түр ягы.  
Кызыл фонарь – элекке Россиядә акча түләп фәхеш кылу өчен 
фәхишәләр асралган махсус бина. Урам як ишегенә билге өчен 
кызыл фонарь куелган булудан. 
Шулай итеп, татар дөнья тел күренешен чагылдыруда төс 
компонентлы фразеологизмнар әһәмиятле урын алып тора. Безнең 
халык төрле мәгънәләрне белдерү өчен фразеологизмнар 
составында ак, кара, кызыл, сары, зәңгәр кебек төсләрне ешрак 
куллануны үз итә.
Кулланылган әдәбият 
1. Ахунҗанов Г.Х. Татар теленең идиомалары. – Казан: Тат. китап 
нәшр., 1972. – 118 6. 
2. Исәнбәт Н.С. Татар теленең фразеологик сүзлеге. I том. – Казан, 
1989. – 495 б. 

---

188 
3. Исәнбәт Н.С. Татар теленең фразеологик сүзлеге. II том. – 
Казан, 1990. – 365 б.
4. Сафиуллина Ф.С., Зәкиев М.З. Хәзерге татар әдәби теле: Югары 
уку йортлары өчен д-лек. – Тулыл. 2 нче басма. – Казан: 
Мәгариф, 2002. – 407 б.
© Муратова А.Ф., 2019 
УДК 821.111