Филологические науки: состояние, перспективы, новые

II. So‘z turkumining bir guruhi doirasidagina polisemiyani 
hosil qiladigan so‘z yasovchi qo‘shimchalar ham tilda mavjud. 
Masalan: 
-chilik faoliyat-jarayon oti yasovchi qo‘shimcha: 

---

13 
1.So‘z yasalish asosi bildirgan narsa yoki shaxsga xos tarzda 
o‘zaro munosabat, shu munosabatni aks ettiruvchi xatti-harakat,
faoliyatni bildiruvchi otlar yasaydi: qo‘shnichilik, qudachilik, 
qarindoshchilik, oshnachilik. 
2.So‘z yasalish asosi bildirgan narsaga xos tarzdagi, shu bilan 
xarakterlanuvchi ish-faoliyatni, xatti-harakatni bildiradigan otlar 
yasaydi: Tanqid sohasida savodsizlik va ur-yiqitchilikka o‘t ochaylik.
3.Asosdan anglashilgan narsa yetishtiradigan, tayyorlanadigan 
sohani bildiruvchi ot yasaydi: ipakchilik, g‘allachilik, parrandachilik, 
sabzovatchilik. 
4. Asosdan anglashilgan narsa-hodisa, belgi bilan xarakterlanuvchi 
holatni bildiruvchi ot yasaydi: ma’murchilik, to‘kinchilik, arzonchilik, 
pishiqchilik. 
5. Biror ish, harakat-hodisaning sababi asosdan anglashilgan narsa 
ekanini bildiruvchi ot yasaydi:o‘zbekchilik, yurtchilik, jigarchilik, 
qishloqchilik. 
-li belgi-xususiyat sifati yasovchi qo‘shimcha: 
1.Shaxs yoki narsa-predmetning asosdan anglashilgan narsaga 
egaligi, unda shunday narsa borligi bilan bog‘liq bo‘lgan belgisini 
bildiruvchi sifat yasaydi: 
bolali, boshoqli, qorli, dumli. 
2. Shaxs yoki narsa-predmetda asosdan anglashilgan narsaning 
me’yordan ortiq (yuqori, kuchli) darajada ekanligini bildiruvchi sifat 
yasaydi: aqlli, chiroyli, yog‘li. 
3. Fe’lning -(i)sh affiksli ish oti(harakat nomi) shakliga qo‘shilib 
narsa-predmetning fe’ldan anglashilgan ish-harakat uchun juda 
mos(muvofiq) ekanligini bildiruvchi sifat yasaydi: yeyishli, yurishli. 
-dor sifat yasovchisi (-li yasovchisi bilan sinonim):
1.Shaxs yoki predmetning so‘z yasalish asosidan anglashilgan 
narsaga egaligini, unda shunday narsa borligini bildiradi: aybdor, 
jahldor, mazmundor, yarador. 
2.Shaxs yoki predmetning so‘z yasalish asosidan anglashilgan 
narsaga me’yoridan ortiqroq egaligini bildiradi: mahsuldor, puldor, 
sepkildor, qorindor. 
-siz belgi-xususiyat sifati yasovchi: 

---

14 
1.Shaxs yoki predmetning so‘z yasalish asosidan anglashilgan 
narsaga ega emasligi, unda shunday narsaning yo‘qligi belgisini 
bildiruvchi sifatlar yasaydi: boshsiz, imzosiz, mevasiz, nursiz, qurolsiz. 
2. Shaxs yoki predmetda so‘z yasalish asosidan anglashilgan 
narsaning kam, me’yordan past (deyarli yo‘q) darajada mavjudligini 
bildiruvchi sifatlar yasaydi: qonsiz, fayzsiz, ensiz, kuchsiz. 
Demak, ot yasovchi –chilik, sifat yasovchi -li, -dor, -siz affikslari 
bir turdagi ma’noni ifodalovchi ko‘p ma’noli qo`shimchalardir. 
O‘zbek tilida so‘z yasovchi qo‘shimchalarning ko‘p ma’noliligi 
asosan ot, sifat va fe’l turkumlari doirasida uchraydi. 
Adabiyotlar 
1. Hojiyev A. O ‘zbek tilida so‘z yasalish tizimi. – Toshkent, 2007.
2. Sapayev Q. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. – Toshkent, 2009. 
3. Sayfullayeva R., Menliyev B., Boqiyev G., Qurbonova M., 
Yunusova Z., Abzalova M. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. – Toshkent, 
2009. 
4. Rahmatullayev Sh. Hozirgi adabiy o‘zbek tili. – Toshkent, 2006. 
© Mamarasulova М., 2019 

---

15 
УДК 811.133.1