Фермер хўжаликларида сотилган маҳсулот ҳажмига асосий воситалар билан боғЛИҚ омиллар таҳлили

Ғузор туманидаги “Отабек” фермер хўжалигида сотилган маҳсулот ҳажмига асосий воситалар билан боғлиқ омиллар таъсирининг
2009-2013 йилларда ҳисоб-китоби⁵

Йиллар	Асосий воситалар қиймати, млн.сўм	Асосий воситалар самарадорлиги, млн.сўм.	Сотилган маҳсулот млн.сўм.		Ўтган йилга нисбатан фарқи, (+,-)
					Жами	Шу жумладан
			Ҳақиқатда	Қайта ҳисоб китоблар бўйича		Асосий воситалар ҳисобига	Асосий воситалар самарадорлиги ҳисобига
2009	23,4	1,6	38,4	-
2010	26,1	1,7	43,5	41,8	+5,1	+3,4	+1,7
2011	28,9	2,0	57,1	49,1	+13,6	+5,6	+8,0
2012	33,7	1,2	41,5	67,4	-15,6	+10,3	-25,9
2013	37,2	1,8	65,9	44,6	+24,4	+3,1	+21,3

Жадвал маълумотларидан кўринадики, мазкур фермер хўжалигида сотилган маҳсулотнинг ҳажми йилан-йилга ошиб борган. Аммо 2012 йилда 2011 йилга нисбатан камайиш рўй берган. Буни асосий воситалар самарадорлиги билан боғлиқ омилларни ҳисобга олган ҳолда таҳлил қилиш натижасида аниқлайдиган бўлсак, қуйидагилар аниқланди. Юқорида қайд қилинган камайишга асосий воситаларнинг самарадорлигининг пасайиши сабаб бўлган. Мазкур омил натижасида ушбу кўрсаткич шу йилда 25,9 млн. сўмга камайган. Ушбу ҳисоблардан кўринадики, фермер хўжаликларининг молиявий барқарорлиги ва рақобатбардошлигини оширишда фойдаланилма-ётган ички имкониятларни ахтариб топиш ва ишлаб чиқариш жараёнига сафарбар этишда биз таклиф этаётган омилли тахлил алоҳида аҳамиятга эга. Зеро, 2012 йилда асосий воситалар самарадорлиги 2011 йил даражасида сақланиб қолганда эди, сотилган маҳсулотнинг ҳажми 2012 йилда 15,6 млн. сўмга камайиш ўрнига 10,3 млн. сўмга (41,5+25,9-57,1) кўпайган бўлар эди, яъни унинг ҳажми 67,4 млн. сўмни ташкил қилган бўлар эди.

Ушбу ҳолат фермер хўжаликларида иқтисодий самарадорликни оширишда уларнинг иқтисодий кўрсаткичларини албатта таҳлил қилиш лозимлигини тақозо қилади. Шунинг учун фермер хўжаликларининг барча кўрсаткичларини таҳлил қилганда албатта омилли таҳлил усулларидан ҳам фойдаланиш мақсадга мувофиқ, деб ҳисоблаймиз.
Ҳозирги пайтда фермер хўжаликлари фаолиятини динамикада таҳлил қилиш маълум мураккабликларга эга. Чунки уларнинг ихтисослиги ва ер майдонлари тез ўзгараётган тажриба даврини бошимиздан кечирмоқдамиз. Бундай шароитда кўрсаткичларни солиштириш масаласи назарий жиҳатдан унчалик тўғри чиқмайди. Буни юқорида келтирилган ҳисоблар натижасида ҳам кўриш мумкин. Мазкур фермер хўжалигида асосий воситалар самарадорлиги ўрганилаётган даврларда бир хил ўсиш тенденциясига эга эмас. Чунки, фермер хўжалигининг ер майдони ўзгармаган бўлсада (жами қишлоқ хўжалигига яроқли ер майдони 75 гектар) сотилган маҳсулот ҳажми ва унинг таркиби йиллар давомида ўзгариб турган. Бу ҳолат ҳам таҳлилни юзаки эмас, балки алоҳида йўналишлар бўйича чуқур ўрганишни тақозо қилади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

1. 
   Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2019 йил учун мўлжалланган энг муҳим устувор вазифалар ҳақидаги Олий Мажлисга Мурожаатномаси.// www.gov.uz, 2018 йил 28 декабрь.
   
2. 
   Пардаев М.Қ. Иқтисодий таҳлил назарияси. Дарслик. Самарқанд. Зарафшон, 2001.
   
3. 
   Пардаев М.Қ. Иқтисодий таҳлил. Ўқув қўлланма. Тошкент. Меҳнат, 2004.
   
4. 
   Қашқадарё вилояти Ғузор туманидаги “Отабек” фермер хўжалиги маълумотлари асосидаги ҳисоб-китоблар.
   

АННОТАЦИЯ
Ушбу мақолада фермер хўжаликларида сотилган маҳсулот ҳажмига асосий воситалар билан боғлиқ омиллар таҳлили келтирилган. Мақолада сотилган маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига асосий воситалар билан боғлиқ омиллар таъсирини аниқлаш учун қайта ҳисоблаш усулидан фойдаланиш тавсия қилинган ва уни аниқлаш тартиблари келтирилган.


Калит сўзлар: аграр, фермер, иқтисод, таҳлил, омилли таҳлил, маҳсулот, сотиш, молия, натижа, асосий восита, кўрсаткич, солиштириш, самарадорлик.

1^ Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2019 йил учун мўлжалланган энг муҳим устувор вазифалар ҳақидаги Олий Мажлисга Мурожаатномаси.// www.gov.uz, 2018 йил 28 декабрь.

2^ Пардаев М.Қ. Иқтисодий таҳлил назарияси. Дарслик. Самарқанд. Зарафшон, 2001.

3^ Пардаев М.Қ. Иқтисодий таҳлил. Ўқув қўлланма. Тошкент. Меҳнат, 2004.

4^ Манба: Мазкур жадвал маълумотлари юқорида номи зикр этилган фермер хўжаликлари ҳисоботлари асосида ҳисоб-китоб қилиниши йўли билан шакллантирилди.

5^ Манба: Мазкур жадвал маълумотлари молиявий хисобот маълумотлари асосида ҳисоб-китоб қилиш йўли билан шакллантирилди.