Fe'l. Fe'lning ma'nosi va grammatik belgilari

Takrorlash uchun savol va topshiriqlar
1 .Fe'llarning o'ziga xos morfologik xususiyatlari nimalardan iborat?

2. 
   O'timli va o'timsiz fe'llar nima ? Ular qanday usullardayuzaga keladi?
   
3. 
   Bo'lishli, bo'lishsizlik qanday hosil bo'ladi.
   
4. 
   Fe'l nisbatlari nima? Fe'lda qaysi nisbatlar mavjud?
   

Fe'llarning xoslangan shakllari
Fe'llar gapda biror gap bo'lagi vazifasini bajarishga moslashgan, xoslangan shakllarga ega. Bu shakllarning mavjudligi uchun fe'llar gapda ega, to'ldiruvchi, aniqlovchi vazifalarini bajaradi. Fe'lning xoslangan shakllari uch xil.
1. Sifatdosh. 2. Ravishdosh. 3. Harakat nomi.
Bulardan tashqari fe'llarning sof fe'l shakli ham mavjud. Bu shakl buyruq- istak. shart mayli shakllarida kelib, gapda faqat kesim bo'lib keladigan shakldir. Bu shakl boshqa fe'l shakllaridek qo'shimchalar orqali hosil bo'lmaydi. Sof fe'lga tuslovchi qo'shimchalar negizga qo'shiladi: oldim, olding kabi.
Sifatdosh. Predmetning belgisi bo'lgan harakatni bildirib, gapda asosan sifatlovchi - aniqlovchi vazifasida keladigan fe'l shaklidir. Masalan: Imtihon ayni qizigan kunlar edi. (A.Q.) Sifatdosh quyidagi xususiyatlarga ega: barcha fe'llar singari o'timli -o'timsiz. bo'lishli - bo'lishsiz va zamon ma'nolariga ega: o'qigan - o'timli, birlashgan -o'timsiz. o'qigan -bo'lishli, o'qimagan -bo'lishsiz, bo'lgan -o'tgan zamon, bo'lajak-kelasi zamon kabi; b) sifatdoshlar tuslanib aniqlik mayliga xos zamon shaklidagi fe'lni hosil qiladi: borganman, kelganman, ko'rganman; c) sifatdosh gapda otlashib, ot bajaradigan sintaktik vazifalarni bajaradi. Masalan, o'qigan - o'zar (MaqoS.)
Sifatdoshlar quyidagicha hosil bo'ladi:

1. 
   Fe'l negiziga -gan (-Ran, -qan) qo'shimchasini qo'shishbilan: borgan kelgan, tikkan, yutgan, chiqqan.
   
2. 
   Fe'l negiziga -digan, -yotgan, qo'shimchalarini qo'shishbilan. boradigan, yozadigan, keladigan, chopayotgan.
   
3. 
   Fe'l negiziga -r, -ar qo'shimchalarini qo'shish bilan: o'qir,ay tar, kelar, uchar kabi.
   
4. 
   Fe'l negizga - jak (-ajak) qo'shimchasini qo'shish bilan:yozajak, bo'lajak, kelajak.
   
5. 
   Fe'l negiziga -gusi, qo'shimchalarini qo'shish bilan: kelgusi,borgusi, bilgusi.
   
6. 
   Fe'l negiziga -vchi, -uvchi qo'shimchalarini qo'shish bilan:to'Iovchi, boruvchi, aytuvchi.
   
7. 
   Fe'l negizi -day qo'shimchasini qo'shish bilan: borday,kelday.
   

Sifatdoshlar zamon ma'nosiga ko'ra 3 xil.