254
Ko`krakdan (qon kelishda) o`pkadan chiqqandagidek xavf yo`q. Chunki
ko`krakdan
chiqadigani tez tuzaladi, tuzalmasa ham unda o`pka yaralarida yuz
beradigan zarar yuz bermaydi. O`pkada ko`pincha bitmaydigan yaralar bo`lib, u har
vaqt yangilanib qon tuflash davom etadi.
Bularning hammasi uchun eng yaqin sabab ko`krakka, jigarga, qorin-
ko`krak pardasiga yetgan zarbadan, yoki o`sha a`zolar bilan yig’ilishdan, yoki
keskin biror narsadan iborat sirtqi sababga ko`ra yuz bergan jarohat bo`ladi. Yoki
davomli yo`tal, baqirish, birdan chinqirish va g’azablanishda ham shunday bo`ladi.
Shuning uchun jinnilarda va har narsadan asabiylashadigan kishilarda qon tuflash
ko`p bo`ladi. Goho qattiq qusishdan qon tuflash paydo bo`ladi, ayniqsa qon
tuflashga qobiliyatli kishilarda shunday bo`ladi. Goho o`tkir
surgi dorilarni,
sarimsoq va piyoz kabi o`tkir ovqatlarni iste`mol qilishda, qonni o`tkirlashtiruvchi
qo`rquv yoki g’amginlikdan, ko`rpa - to`shaksiz taxir yerda uxlashdan, tomoq
ichkarisiga yopishgan zulukdan, yoki biror bog’lovchi sababdan ham qon tuflanadi.
Bu xil sabab tomirlarda yoki boshqa joyda bo`ladi. Tomirlarda bo`ladigan
sabab, yo tomirlarning uzilishi,
yorilishi, qonning o`tkirligidan, tomirning ochilishi
va kengayishi, yoki bo`shashishi yoki xiltning o`tkirligi sababli yeyilishidan iborat
bo`ladi. Yoki tomirlarning qon sizib chiqadigan darajadagi yupqaligidan iborat
bo`ladi.
Ko`pincha o`pka nayi va arteriya bo`laklarining teshikchalari tabiiy
holdagisidan ko`ra ko`proq kengayib, qon o`pka nayiga sizadi. Tomirlardan boshqa
joyda bo`ladigan ichki sabab yo jarohat bo`ladi, yoki yeyilish va a`zodan
biror
parcha qo’parilib, sasish sababli paydo bo`lgan yara bo`ladi. Qon tuflash goho
o`pkadagi qonli shishdan bo`ladi, u shishdan qon sizib turadi. Bunday shishning
tuzalishi oson, chunki u qondan paydo bo`lib, moddasi sizib turadi, qamalib
qolmaydi va quyuqlashmaydi. Zulukdan boshqa shu sabablarning hammasi goho
o`pkada ham bo`ladi.
255
Shu bog’lovchi sabablar uchun ulardan oldinroq keladigan sabablar bor.
Bular esa yo moddaning ko`pligidan iborat, bu narsa yo ko`p
ovqatdan va
badantarbiya qilmaslikdan, yoki tabiatning kerak qilganidan ko`ra ortiq qon
borligidan bo`ladi. Bunday holat badantarbiya qilmay qo`yganda yoki hayz qoni, yo
bavosir qoni to`xtab qolganda, yoki biror a`zo kesilganda yuz beradi. Yoki bunday
hol moddaning bir a`zoga tortilishi yo qattiq qo`zg’atilishi, yoki tomirlardagi
ularni
yoradigan ko`p yeldan, ayniqsa sil kasalligiga uchrab yelkalarini qush qanoti singari
qilib yuruvchilarning tomirlaridagi kabi ko`p yeldan bo`ladi. Chunki shunday
kishilarda qon tuflash ko`p uchraydi. Yoki bu narsa moddani o`rab turuvchi qurol
a`zolarning yorilishga qobiliyatliligidan bo`ladi. Qobiliyatlarning sababi, ularni
burishtirib turuvchi sovuqlik bo`lib, yoyilishlari qiyin bo`ladi va ular yoyilishga
majbur qiluvchi kuchga bo`ysunmaydi, balki yoriladi. Bunday holat, sirtqi yoki ichki
issiqlikdan yo quruqlikdan ham bo`ladi. Ularning qaysi biri bo`lsa ham o`sha qurol
a`zolarini qalinlashtirib, quritib, eng arzimagan sababdan ham yoriladigan qilib
qo`yadi, yoki u a`zolarni bo`shashtiruvchi ho`llikdan bo`ladi: ho`llik ularning
teshikchalarini kengaytirib yuboradi,
yoki yirtuvchi, yeyuvchi va kesuvchi, yoki
sasituvchi narsaga duch kelishidan ham bo`ladi.
Qon to`liqligi paydo bo`lgach, tabiat moddani mumkin bo`lgan tomonga,
ya`ni moddani osonroq qabul qiladigan tomonga yoki ortiqcha narsa turadigan
joyning yaqinrog’iga haydashga kirishadi. Shunda moddani tuflash orqali, bavosir
yoki hayz qoni, yoki burun qonashi orqali haydaydi.
Shu paytda tomirlar kuchli
bo`lib, qonni o`zidan chiqib ketishga qo`ymaydigan bo`lsa, to`satdan o`lim yuz
beradi. Chunki qon tomirlarning kovaklariga quyiladi.
Kishi qon tuflayversa, o`pkasida yara paydo bo`lganiga belgi bo`ladi,
chunki qon tuflash ko`proq jarohatdan keladi, jarohat esa osonlik bilan yaraga
aylanadi. To`xtab qolgan qon tuflashdan keyin yana qaytadan qon tuflana boshlansa,
shu ikkinchi qon tuflashning yaraga aylangan birinchi jarohatdan kelayotganligini
256
ko`rsatuvchi xavf tug’iladi. Ko`pincha tuflangan qon burun qoni bo`lib, boshdan
o`pkaga oqib tushgan bo`ladi. Qon tuflash o`pka tomonidan bo`lsa,
bunda ikkita
xavf bor: birinchisi haddan tashqari ko`p qon oqish xavfi va ikkinchisi esa
jarohatning yaraga aylanish xavfidir. Har bir qon tuflash ham qo`rqinchli
bo`lavermaydi, balki to`xtamaydigan yoki isitmalisi qo`rqinchli bo`ladi. Qon tuflash
ko`pincha, jigar yoki taloqdagi shishning tuzalishiga sabab bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
