Farmokognoziya oxiri p65

Mahsulotning tashqi ko‘rinishi.
Tayyor mahsulot qo‘n-
g‘irrangli ildizpoyadan iborat. Ildizpoya yengil bo‘lib, ustki

---

169
tomonida barg o‘sib chiqqan o‘rinlari (chuqurchalari) va kalta
qilib qirqilgan ildizlari bo‘ladi. Ildizpoyaning ichi g‘ovak yoki
kovak. Mahsulot hidsiz, achchiqroq mazasi bor.
Yerustki qismi mahsulot bargli poya vaiming bo‘laklari,
ildizoldi barglar, gul to‘plami, qisman pishmagan mevalar
aralashmasidan tashkil topgan. Poyasi tukli, qirrali, och yashil
(poyaning pastki qismi binafsharangli), uzunligi 50—150 sm
bo‘ladi. Barglari uchburchak — yuraksimon yoki uchburchak-
simon, tishsimon qirrali, qanotli (poyani o‘rab oluvchi) bandi
yordamida poyada ketma-ket joylashgan.
Barg plastinkasining yuqori qismi to‘q yashil, tuksiz, pastki
tomoni yashil rangli, tuklar bilan qoplangan. Gullari qalqon-
simon ro‘vakka to‘plangan mayda, silindrsimon savatchalarga
joylashgan. O‘rama barglari yashil rangli, ikki qator (sirtqi qator
mayda bargchalardan tashkil topgan). Hamma gullari naycha-
simon, sariq rangli, uchmali.
Kimyoviy tarkibi.
Ildizpoya tarkibida 2,2—4%, yerustki
qismida (poyada 0,2-1,2%, bargida 0,39-3,5%, urug‘ida 5% ga-
cha) alkaloidlar bo‘ladi. Senetsio turlarining yerustki qismidan
flavonoidlar (kversetin, rutin va boshqalar) ham ajratib olingan.
Mahsulotdan — platifillin, senetsifillin, sarratsin alkaloidlari va
ularning N - oksid formasi ajratib olingan. Bu alkaloidlarning
hammasi murakkab efir bo‘lib, ishqorning spirtdagi eritmasi
bilan qizdirilganda aminospirtga va kislotalarga parchalanadi.
Platifillin gidrolizlanganda platinetsin aminospirtiga va 
sis
-se-
netsin kislotaga parchalanadi.
Ishlatilishi. 
Platifillin atropinga o‘xshash (lekin kuchsizroq)
ta’sir etadi. Platifillin qorin va ichaklarning silliq muskullari
spazmida, me’da yarasi, spastik qabziyatda, ko‘krak qisishi,
buyrak va jigar sanchig‘i, xoletsistit, bosh miya tomirlari spaz-
mi hamda bronxial astma kasalliklarida ishlatiladi. Ko‘z ka-
salliklarida ko‘z qorachig‘ini kengaytiruvchi dori sifatida va dengiz
kasalliklarida ham qo‘llaniladi. Sarratsin alkaloidi ham plati-
fillinga o‘xshash ta’sirga ega. U tibbiyotda platifillin preparati
bilan bir qatorda spastik kolit, me’daning yara kasalligi, siydik
yo‘llari spazmi va migren kasalliklarini davolashda ishlatiladi.