Farmokognoziya oxiri p65

TARKIBIDA ASIKLIK (OCHIQ ZANJIRLI)
VA AZOT YON ZANJIRIDA JOYLASHGAN
ALKALOIDLAR BO‘LGAN DORIVOR
O‘SIMLIKLAR
XIII BOB
QIZILCHA 
(EFEDRA)
 YERUSTKI QISMI – HERBA
EPHEDRAE
O‘simlikning nomi.
Qizilchaning (efedraning) turlari —
Ephedra sp.; qizilchadoshlar — Ephedraceae oilasiga kiradi (33-
rangli rasm).
O‘zbekistonda qizilchaning 6 turi bor. Shulardan faqat
quyidagi ikkitasidan efedrin alkaloidi olinadi: tog‘ qizilchasi

---

165
(efedrasi) — Ephedra equisetina Bge. va cho‘l qizilchasi
(efedrasi)— Ephedra intermedia Schrenk.
Tog‘ qizilchasi
(efedrasi)
bo‘yi 1,5, ba’zan 2,5 m ga yeta-
digan ikki uyli, sershox buta. Poyasi yo‘g‘on bo‘lib, kulrang
po‘stloq bilan qoplangan. Shox va shoxchalari mayda, kalta,
yashil rangli, pastki shoxchalari to‘p-to‘p, yuqoridagi shoxcha-
lari qarama-qarshi joylashgan. Barglari nihoyatda reduksiya-
langan, tangasimon bo‘lib, shoxlarining bo‘g‘imlarida qarama-
qarshi o‘rnashgan. Gullari bir jinsli, otalik hamda onalik gullari
alohida o‘simliklarda joylashgan. Otalik gullari boshoqqa (2—4 ta
guldan iborat) to‘plangan bo‘lib, har qaysi otalik bir-biriga
qo‘shilib ketgan ikkita bargcha bilan o‘ralgan. Onalik gullari ichki
va tashqi (ochiq) qoplag‘ich bilan o‘ralgan urug‘kurtakdan
tashkil topgan. Urug‘kurtakni mayda gulyonbarglari o‘rab turadi.
Urug‘kurtakdan qizil rangli, bitta urug‘li g‘udda meva paydo
bo‘ladi. Urug‘kurtakning tashqi qoplag‘ichi — g‘udda mevaning
sersuv qismini, ichki qoplag‘ichi esa qattiq po‘stini hosil qiladi.
May-iyun oylarida gullaydi, g‘udda mevasi iyul-avgustda
yetiladi.
Qizilcha (efedra) turlari zaharli î‘simliklar.
Geografik tarqalishi.
Tog‘ qizilchasi (efedrasi) dengiz sathi-
dan 1000—1800 m balandlikdagi tog‘ yonbag‘irlarida, quruq,
shag‘alli ochiq qiyalarda o‘sadi. Asosan, O‘rta Osiyoning Tyan-
shan, Pomir-Oloy, Jung‘ar Olatau va Kopetdog‘ tog‘larida,
qisman Oltoy va Kavkazda uchraydi. Mahsulot Qozog‘istonning
Olmaota, Jambul viloyatlarining, Qirg‘iziston va O‘zbekiston
(Zarafshon vodiysida) Respublikalarining tog‘li tumanlarida
tayyorlanadi.