Farmakologiya va klinik farmatsiya

3. AMALIY MASHG‘ULOTLARNING TAVSIYA ETILADIGAN MAVZULARI

Farmatsiya fakulteti Farmatsiya va kasbiy ta`lim Sanoat farmatsiyasi fakulteti sanoat farmatsiyasi, Biotexnologiya va Metrologiya yo`nalishlari uchun amaliy mashg`ulotlar mavzusi

Kirish. Fiziologiya va anatomiya fani, provizorlar uchun ahamiyati. Laboratoriya darslarida ishlatiladigan asbob-uskunalar. Hujayra. Embriologiya elementlari.
Fiziologiya va anatomiya fanlari fundamental fan bo‘lib, oliy tibbiy ta’limotda tutgan o‘rniga ko‘ra asosiy fanlardan hisoblanadi. Fiziologiya va anatomiya fanlarining ahamiyati sog‘liqni saqlashda profilaktik yo‘nalishni rivojlanishida, kasallikning kelib chiqishi va davolash choralarini izlashga qaratilgan. Boshqarish va organizmni o‘z – o‘zini boshqarishi. Funksional tizimning boshqaruv mexanizmlari. Gomeotaz. Adaptatsiya. (6 soat) Adabiyotlar: 1,23
To‘qimalar tuzilishi, xossalari va vazifasi.
To‘qima xaqida tushuncha, hujayraviy elementlari va oraliq modda. To‘qima

turlari. Epiteliy to‘qimaning umumiy tuzilishi va faoliyati. Bezlar, tuzilishi, tasnifi va bezlar faoliyati. Hujayraning fizik – kimyoviy tarkibi. Oqsillar. Uglevodlar. YOg‘lar. (6 soat) Adabiyotlar:1,2,3

Tayanch-xarakat tizimi. Xususiy osteologiya. Xususiy miologiya. Dars muzeyda olib boriladi.
Harakat barcha tirik mavjudotlar, jumladan odamning hayotida ham muhum ahamiyatga ega. Hayvonlarni o‘simliklardan ajratib turadigan asosiy belgi fazoda faol harakatlanishdir. Harakat hayvonni atrofdagi tashqi muhitga moslashtiruvchi asosiy reaksiyalardan bo‘lib, harakat apparati ishtirokida yuzaga chiqadi. Embrional elementlari. Urug‘lanish, maydalanish. Gastrulyasiya. Embrional varaqlardan to‘qima va a’zolarning rivojlanishi. (6 soat) Adabiyotlar: 1,2,3

Qon va limfa. Qonning fizik-kimyoviy xossalari. Qonning shaklli elementlari. Qon plazmasi. Limfa.

Qon va limfa organizmning ichki muhiti. Qon va limfaning fiziologik ahamiyati. Qon sistemasi xaqida tushuncha. Organizmdagi qonning mikdori. Qon tarkibi. Qonning shaklli elementlari. Eritrotsitlar, ularning tuzilishi, miqdori va funksiyasi. Gemoglabin, uning tarkibi, gaz almashinuvidagi roli. Gemoliz. Eritrotsitlar cho‘kish reaksiyalari, (SOE) uni aniqlash. Leykotsitlar va organizmda ularning roli. Fagotsitoz. Leykotsitlar midori va turlari. Leykotsit formula. Leykotsitoz va leykopeniya. Trombotsitov va ularning roli.

Gemostaz mexanizmlari. Qon guruxlari. Rezus - faktor. Qon tomirlari tuzilishi. Arterial bosim, puls. Gemodinamika qonuni.
Odamlarning qon plazmasida ikkita har xil agglyutinin bo‘lish mumkinligi aniqlandi. Bular yunon alifbosi harflari a va v bilan belgilanadi. Eritrotsitlarda agglyutinogenlar ham ikki xil bo‘ladi, ular lotin alifbesi harflari A va V bilan belgilanadi. Agglyutinin a bilan agglyutinogen A bir – biriga duch kelib qolsa, yoki agglyutinin v bilan agglyutinogen V bir – biriga duch kelib qolsa eritrotsitlar agglyutinatsiyaga uchraydi.
Qon aylanish tizimi. Yurak, tuzilishi vazifasi.” Bor yoki yo‘q qonuni”. Ekstrasistoliya va kompensator pauza.
Organizmda qon aylanishining roli. Qon aylanishi xaqidagi tushunchaning tarixiy rivojlanishi. Yurak-qon tomir sistemasining umumiy tuzilishi. Yurakning tuzilishi. Yurak topografiyasi. Yurak klapanlarining tuzilishi. Yurak devorlarining gistologik tuzilishi. Perikard,miokard, endokard.Yurak tomirlari. Yurak faoliyatining tovushli belgilari. (6 soat) Adabiyotlar: 1,2,3
Nafas. Nafas olish a’zolari tuzilish va vazifasi. Tashqi va ichki nafas olish. Nafas olish va chiqarish.
Nafas jarayonmning mohiyati va organizm uchun ahamiyati.Nafas organlari xakida umumiy tasavvur. Burun bo‘shlig‘ining tuzilishi.Qo‘shimcha havo tashuvchi bo‘shliq. Burun bo‘shlig‘i shilliq pardasining tuzilishi. Burun'ning himoya moslanish funksiyasi. Hiqildok, traxeya.bronxlar va bronxiolalarning anatomik va gistologik tuzilishi.Tovush apparatlari va tovush chiqarish mexanizmlari
Ovqat hazmi. Me’da-ichak yo‘lining tuzilishi. Og‘iz bo‘shlig‘ida, ovqat hazmi, me’da. Me’da sekretsiyasi tekshirish usullari. Basov hamda I.P.Pavlov ishlari. Hazm shirasining tarkibi.
Hazm jarayoining mohiyati va organizm uchun uning ahamiyati. Hazm yullarining umumiy chizmasi. Fermentlar va ularning xossalari. Hazm qilish a’zolar fiziologiyasini o‘rganishda I.I.Pavlovning ishlari. Hazm qilishni o‘rganish usullari. Hazm yo‘li devorlarining tuzilishi: shillik, mushak va seroz qobig‘ini hazm yo‘lining turli qismlardagi o‘ziga xos tuzilishga ega ekanligi. I.P.Pavlovning hazm sohasidagi ishlari. (6 soat) Adabiyotlar: 1,2,3
Ichaklarda hazmlanish. Jigar, me’da osti bezi.
Me’dada ovqat hazmi. Odam va hayvonlarda me’da sekretsiyasini o‘rganish usullari. Me’da fistulasi (VABasov) Gandengayn va I.P.Pavlov usuli bo‘yicha "ajratib olingan oshqozoncha" usuli bo‘yicha: me’da shirasining tarkibi va xossalarini o‘rganish. Me’da shirasining fermentlari. Me’da sekretsiyasining fazalari.
Modda va energiya almashinuvi. Ovqatlanish. Termoregulyasiya. Kalorimetriya.
Organizm hayotida modda almashinuvining ahamiyati. Modda va energiya kirish va sarflash balansi. Organik moddalarning sintezi va parchalanish. Oqsil, yog‘ va uglevodlarning plastik va energetik ahamiyati. Oqsil almashinuvi. Aminokislotalar,ularning tarkibiy qismi elementlari. Oqsillar biologik boylik. Munosib va nomunosib oqsillar. Oziq moddalar (oqsillar, yog‘lar, uglevodlar, mineral tuzlar) ning qonga so‘rilish mexanizmlari. (6 soat) Adabiyotlar: 1,2,3
Ajratish tizimi. Buyraklar tuzilishi va faoliyati. Siydik, ter, ayiruv organlari tomonidan ajraladigan ekskretor moddalar.

Organizm uchun ajratish jarayonlarining umumiy ahamiyati. Buyraklarning roli. Siydik pufagi va siydik chiqarish kanallarining topografiyasi va anatomiyasi. Nefron va uning tuzilishi. Po‘stloq va yukstamedullar nefron.Siydik yo‘li va pufagi devorlarining gistologik tuzilishi. Energiya almashinuvi. (6 soat) Adabiyotlar: 1,2,3

Ichki sekretsiya bezlari. To‘qima gormonlari. Erkak va ayollar jinsiy a’zolari tuzilishi vazivasi.

Ichki sekretsiya bezlari.ularning fiziologik ahamiyati. Ichki sekretsiya bezlarining funksiyalarini o‘rganish usullari (olib tashlash,olib o‘tkazish, organoterapiya, klinik kuzatuvlar). Ichki sekretsiya bezlarining giper va gipo

funksiyalari guruhi Ichki sekretsiya bezlarini tekshirish usullari. Epifiz. (6 soat) Adabiyotlar: 1,2,3
Mushaklar fiziologiyasi. Qo‘zg‘aluvchan to‘qima. Qo‘zg‘aluvchan to‘qimalar membranasi.

Mushaklarning asosiy fiziologik xossalari (qo‘zg‘aluvchanlik. o‘tkazuvchanlik. qisqaruvchanlik).Izotonik va izometrik qisqarish, mushaklar tonusi. YAkka qisqarish. Summatsiya va tetanus. Tetanus turlari.Skelet muskullari tonusi.Asab mushak sinapsining tuzilishi.Nervdan skelet mushaklariga qo‘zg‘alishni o‘tkazish mexanizmi. Atsetilxolin va xolinesteraza sekretsiyasi va roli. Vvedensshy pessimumi.Mushak qisqarish mexanizmi.Miofibrillarni tinchlik va qisqarish davridagi strukturasi.

Menstrual sikl. (6 soat) Adabiyotlar: 1,2,3
Asab tizimi. Asab xujayrasi, to‘qimasi. Markaziy asab tizimi.
O‘tkazuvchanlik asab tolalarining taxaluslashgan, ya’ni o‘ziga xos funksiyasidir, mana shu funksiya tufayli asab– impulslari retseptorlarddan markaziy asab tizimigacha, markaziy asab tizimidan esa ijrochi a’zolarga tarqalib boradi. Mazkur jarayonni bir necha qonuni aniqlangan. Asab tizimida kompensator moslashuvlar. Asab tizimini trofik funksiyasi. (6 soat) Adabiyotlar: 1,2,3

MAT to’mizlanish I.N.Sechenov. Tormozlanish va qo‘zg‘aluvchanlik.
Organizm hayot faoliyatida markaziy asab tizimi (MAT)ning funksiyasi.roli va tuzilishdagi umumiy xarakteristika.

MATning anatomiyasi. Bosh va orqa miya .odamlarda ularning joylanishi.Uning shakllari.Orqa miya segmentlari.Oldingi va orqa miya ildizi.Kulrang moddaning oldingi, orqa va yon shoxlari. Orqa miya kanali.Miyaning ustun qismi va katta yarim sharlari. Bosh miya qorinchalari, serebrospinal suyuqlik va ularning roli.Uzunchok miyaning tuzilishi.Orqa miyaning tuzilishi (varoliev ko‘prigi va miyacha).

Vegetativ va periferik asab tizimi. Xayot faoliyati jarayonlarining vegetativ asab tizimi tomonidan idora etilishi.
Tashqi va ichki tormozlanish, miya po‘stlog‘ining bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga shartli refleks yo‘li bilan o‘tishi. Qo‘zg‘alish va tormozlanish. Irradiatsiya va koordinatsiya. Periferik asab tizimi. Organizm funksiyasini idora etishda vegetativ asab tizimining umumiy ahamiyati. Organizm funksiyasini idora etishda vegetativ asab tizimining umumiy ahamiyati.

Sezgi a’zolari. Ko‘ruv va eshituv a’zolari tuzilishi va faoliyati. Teri sezuvchanligi. Xid va ta’m bilish.
Odam hayot faoliyatida sezgi organlarining ahamiyati. I.P.Pavlovning analizatorlar haqidagi ta’limoti. Retsepsiya organlarining klas-sifikatsiyasi (eksteroretseptorlar, intero-retseptorlar, proprioretseptor-lar). Retseptorlarning qo‘zg‘alish mexanizmi. Veber-Fexner qonuni. Retseptorlar adaptatsiyasi. Asab tizimida axborotni kodga solish. Taktil va harorat retsepsiyasi. Og‘riq retsepsiyasi, visseroretsepsiya. Hid bilish va ta’m bilish retsepsiyasi. (7 soat) Adabiyotlar: 1,2,3

Oliy asab faoliyati. Katta yarim sharlar po‘stlog‘ining fiziologiyasi. Shartli refleks. Miya po‘stlog‘ida tormozlanish. Oliy asab faoliyatining tiplari. Uyqu fiziologiyasi.
Bosh miya po‘stlog‘i anatomik va gistologik tuzilishi. Bosh miya qobig‘i. Qadoq tanasi. Bosh miya yarim sharlarinini o‘rganish usullari (psixologik va klinik) I.M.Sechenovning "BOSH MIYA REFLEKSLARI" kitobining ahamiyati. SHartli reflekslarni o‘rganishda Pavlovning ob’ektiv metodi.SHartli va shartsiz reflekslarning tafovuti ularni klassifikatsiyasi, komponentlari va hosil qilish qoidalari.SHartli refleks signallari,biologik ahamiyati. Tashqi va ichki tormozlanish. Miya po‘stlog‘ining bir faoliyatidan ikkinchi faoliyatga shartli refleks yo‘li bilan o‘tishi.Qo‘zg‘alish va tormozlanish irradiatsiyasi va koordinatsiyasi. Oliy asab faoliyati haqida. I.P.Pavlovning ta’limoti. (7 soat) Adabiyotlar: 1,2,3
FIZIOLOGIYA VA ODAM ANATOMIYASI ASOSLARI FANIDAN BIOTEXNOLOGIYA YO”NALIShI TALABALARI UCHUN AMALIY MASHG”ULOTLAR REJASI

(1 KURS– 1SEMESTR)

№	Dars mavzusi va qisqacha mazmuni	Bajariladigan tajriba	Soat
1.	Kirish. Fiziologiya va anatomiya fani, provizorlar uchun ahamiyati. Laboratoriya darslarida ishlatiladigan asbob-uskunalar. Hujayra. Embriologiya elementlari.	Kimograf, shtativ, EKG, EEG, mikroskop-ish printsiplari bilan tanishish. hujayra, mulyajlar va embrionlar rivojlanishini ifodalovchi jadvallar.	3
2.	To‘qimalar tuzilishi, xossalari va vazifasi.	Mikroskopda to‘qima preparatlarini ko‘rish. Reflektor yoyi. To‘qima va qo‘zg’aluvchan to‘qimalarni bajada kuzatish.	3
3.	Tayanch-xarakat tizimi. Xususiy osteologiya. Xususiy miologiya. Dars muzeyda olib boriladi.	Skelet, mushak. Mulyajlar bilan dars olib boriladi.	3
4.	Qon va limfa. Qonning fizik-kimyoviy xossalari. Qonning shaklli elementlari. Qon plazmasi. Limfa.	Sali gemometrida gemoglobin miqdorini anilash. Panchenkov asbobida EChT aniqlash, shaklli elementlarini sanash.	3
5.	Gemostaz mexanizmlari. Qon guruxlari. Rezus - faktor. Qon tomirlari tuzilishi. Arterial bosim, puls. Gemodinamika qonuni.	Miloni tajribasi (qon ivishi) yordamida qon ivishini kuzatish. Rezus-faktor. Kapillyaroskopiya. Qon bosimini Korotkov va Riva – Rochchi usullarida o‘lchash. Sekundomerda pul’sni sanash.	3
6.	Qon aylanish tizimi. Yurak, tuzilishi vazifasi.” Bor yoki yo‘q qonuni”. Ekstrasistoliya va kompensator pauza.	Mulyajlarda yurak tuzilishini o‘rganish. Baqada mexano-kardiogrammani yozib olish. Stannius tajribasi. Danini-Ashner va Golts refleksini ko‘rish.	3
7.	Nafas. Nafas olish a’zolari tuzilish va vazifasi. Tashqi va ichki nafas olish. Nafas olish va chiqarish.	Mulyajlarda nafas a’zolari tuzilishini o‘rganish. Mexanopnevmografiya o‘tkazish. Spirometriya usulida O‘TS ni aniqlash. Donders tajribasini bajarish.	3
8.	Ovqat hazmi. Me’da-ichak yo‘lining tuzilishi. Og‘iz bo‘shlig‘ida, ovqat hazmi, me’da. Me’da sekretsiyasi tekshirish usullari. Basov hamda I.P.Pavlov ishlari. Hazm shirasining tarkibi.	So‘lak va me’da shirasi ta’sirida hazmlanish tajribasini bajarish. So‘lakning fermentativ ta’sirini o‘rganish. Me’da shirasini fermentativ ta’sirini o‘rganish. Qizilo‘ngach kipriksimon epiteliysining harakatini baqalarda ko‘rish	3
9.	Ichaklarda hazmlanish. Jigar, me’da osti bezi.	Mulyaj va jadvallarda me’da-ichak yulida a’zolarini tuzilishini o‘rganish. Ovqat moddani qonga so‘rilishi. Kapilyaroskopiya. Baqa me’dasiga fistula qo‘yish. Magnus tajribasida baqa ichak xarakatini kuzatish	3
10.	Modda va energiya almashinuvi. Ovqatlanish. Termoregulyasiya. Kalorimetriya.	Jadvallar yordamida asosiy almashinuvni aniqlash va Xolden apparati bilan tanishish. Ovqat ratsionini tuzish.	3
11.	Ajratish tizimi. Buyraklar, Siydik, ter, ayruv a’zolari tomonidan ajraladigan ekskretor moddalar.	Mulyajlarda buyrak tuzilishini o‘rganish. (teri, o‘pka, ichak, va buyrak tuzilishini solishtirish). ADG xaqida.	3
12.	Ichki sekretsiya bezlari. To‘qima gormonlari. Erkak va ayollar jinsiy a’zolari tuzilishi vazivasi.	Mulyaj va jadvalardan foydalanish. Adrenalin gormonini yurak faoliyatiga ta’sirini o‘rganish.	3
13.	Mushaklar fiziologiyasi. Qo‘zg‘aluvchan to‘qima. Qo‘zg‘aluvchan to‘qimalar membranasi.	Mulyaj va jadvallar. Nerv-mushak preparatini tayyorlash. Mushakni vositali va vositasiz ta’sirlash. Yakka qisqarish, tetanik qisqarish. Mushak qisqarish amplitudasini ta’sir kuchiga bog‘liqligini tahlil qilish.	3
14.	Asab tizimi. Asab xujayrasi, to‘qimasi. Markaziy asab tizimi.	Tyurk tajribasi. Refleks vaqti va reflektor yoyini analiz qilish. Refleks vaqtini ta’sirot kuchiga bog‘liqligi. (Xar xil eritmalar).	3
15.	MAT to’mizlanish I.N.Sechenov. Tormozlanish va qo‘zg‘aluvchanlik.	Nerv sistemasiga tormozlovchi xloroform va qo‘zg‘atuvchi Strixnin moddalari ta’sirini kuzatish (xayvonlar, kalamush yoki baqa).	3
16.	Vegetativ va periferik asab tizimi. Xayot faoliyati jarayonlarining vegetativ asab tizimi tomonidan idora etilishi.	Parabioz. Reobaza. Xronaksiya. Golts tajribasi.	3
17.	Sezgi a’zolari. Ko‘ruv va eshituv a’zolari tuzilishi va faoliyati. Teri sezuvchanligi. Xid va ta’m bilish.	Mulyajlar, jadvallar yordamida ko‘z o‘tkirligi va ko‘ruv maydonini aniqlash. Tovush to‘lqinlarini fazoda tarqalishini kuzatish. Moriotta tajribasi. Veber ususli.	3
18.	Oliy asab faoliyati. Katta yarim sharlar po‘stlog‘ining fiziologiyasi. Shartli refleks. Miya po‘stlog‘ida tormozlanish. Oliy asab faoliyatining tiplari. Uyqu fiziologiyasi.	T-va boshka labirintlar yordamida shartli reflekslarni xosil qilish. Po‘stloq roli va po‘stloqdagi vaqtincha aloqa haqida. Dars mulyajlardan foydalanib olib boriladi.	3