Farididdin Attorning "Ilohiynoma"

XULOSA

Shunday qilib Attor haqidagi bu safargi izlanishlar shu yerda yakunlandi. Bu jarayonda shuni his qilish mumkinki, Attor dunyosi chin ma’nosi bilan ajoyib bir sirlar xazinasi ekan. Bu xazinaga nazar tashlagan har bir odam Attorning sehr kuchidan hayratlanmay qolmaydi. Qisqasi, Attor o‘z davrining ijtimoiy muhitini atroflicha chuqur kuzatish, tahlil qilish orqali barcha insoniy xislatlarning yig‘indisini yaxshilik, insoniy xislatlarga yot barcha illatlarni yomonlik tushunchasi bilan sharhlaydi.
Attorning baxt-saodat haqidagi qarashlari ham uning yaxshilik g‘oyasiga yondashgan holda qoyil qolarli mazmunlarni o‘z ichiga oladi. Masalan, u minnatsiz ehson, kishiga ozor bermaslik va adashganni to‘g‘ri yo‘lga boshlash kabi uch ishni saodatning boshlanishi deb qaraydi. Bu uch ishning zamiri faqatgina o‘zgalarga yaxshilik qilish, mehr-shafqat ko‘rsatish, o‘zgalarni o‘ylash asosiga qurilgan bo‘lib, insonparvarlikdan iborat olamshumul go‘zal fazilatdir.
Attor og‘izdan chiqqan so‘z, kamondan otilgan o‘q, boshga kelgan balo-qazo va zoe ketgan umrdan iborat to‘rt ishni ortga aslo qaytarib bo‘lmasligi sababidan odamga pushaymondan o‘zga bir yaxshilik keltirmaydi deb talqin qiladi hamda kamondan otilgan o‘qni og‘izdan chiqqan so‘zga, zoe ketgan umrni boshga kelgan balo-qazoga o‘xshatadi. Bu orqali esa kishilarni tilda o‘ziga ogoh bo‘lishga, umrni ma’nosiz ishlarga zoe qilmaslikka qat’iy undaydi.
Navoiy Attorni samimiy iftixor tuyg‘usi bilan “foniylik ko‘hiqofining anqosi, jamiki qushlar tilining donosi, shariat yo‘llarining peshvosi, tariqat avliyolarining qiblagohi, hidoyat shami bilan qalblarni nurlantirguvchi, haqiqat sirlarining kashfiyotchisi, noziklik nurlarining mazhari, ma’rifat ahllarining tojdori” deb ta’riflaydi. Bu Navoiydek mutafakkir adibning Attor haqidagi faqat hayajonli tuyg‘usining mahsuli bo‘lmasdan, balki uzoq muddatli o‘rganish, chuqur, atroflicha mulohaza qilish natijasida kelingan xulosa, haqiqiy hayrat va vijdoniy burch va iftixor tuyg‘ularining ifodasi edi. Turkiy xalqlar Navoiyning bu so‘zlarini ana shunday samimiy e’tiqod bilan qabul qilgan.

Foydalanilgan internet resursi:

1. 
   https://n.ziyouz.com