Fargona davlat unversiteti

3. Iqtisodiy o’sishning keynscha nazariyalari
1 “Qashshoqlikning shafqatsiz aylanishi” nazariyasi
"Qashshoqlikning shafqatsiz doirasi" tushunchasi birinchi marta 1949-1950 yillarda taklif qilingan. G. Singer va R. Prebish. “Qashshoqlikning shafqatsiz doirasi” tushunchasi uchinchi dunyo mamlakatlarida iqtisodiy muvozanat o‘rganilayotgan bir paytda yaratilgan. Olimlar mamlakatlarning rivojlanmaganligini demografik va iqtisodiy omillar bilan izohlashga harakat qildilar. Urushdan keyingi yillarda "qashshoqlikning shafqatsiz doirasi" ning turli xil variantlari paydo bo'ldi. Ular aholi va iqtisodiy sharoitlar o'rtasidagi munosabatlarga asoslangan edi. Bunday tushunchalarning umumiy ma'nosi shundan iboratki, aholi jon boshiga o'rtacha milliy daromadning pasayishi tufayli hayot sifatining yaxshilanishi tezda barham topadi. Misol tariqasida X.Leybenshteynning kvazbarqaror muvozanat nazariyasini olaylik.


"Yomon doira" quyidagicha: hosilning oshishi ovqatlanishning yaxshilanishiga olib keladi. Yaxshilangan ovqatlanish, o'z navbatida, o'lim darajasining pasayishiga va umr ko'rish davomiyligining oshishiga olib keladi. Bularning barchasi aholi sonining o'sishiga olib keladi. Va tobora ortib borayotgan aholi mavjud resurslarni o'zaro taqsimlaydi. Yer uchastkalarining parchalanishi va natijada hosildorlikning pasayishi kuzatilmoqda.


Mamlakatda aholi sonidan kelib chiqqan holda “shafqatsiz doiralar”dan tashqari, ichki bozorning torligi yoki modernizatsiya qilish uchun resurslar yetishmasligi bilan izohlovchi variantlar ham mavjud. Kolumbiya universiteti professori Ragnar Nurkening qarashlari bunday nazariyalarga misol bo'la oladi. Uning nazariyasiga ko'ra, kapitalning etishmasligi mehnat unumdorligining pastligiga olib keladi, bu esa past daromadga olib keladi. Natijada - zaif xarid qobiliyati va investitsiya qilish uchun etarli rag'batlantirish. Bunday jamiyatning o'ziga xos xususiyati jamg'armalarning cheklanganligi va sarmoyaga qiziqishning yo'qligi.