Fаrgʼonа dаvlаt universiteti tаbiiy fаnlаr fаkulteti biologiyа yoʼnаlishi

DNK metillanishi

Chuqur harakterlangan ilk epigenetik oʻzgarish bu DNK metillanishidir.
Nomi anglatganidek bu DNKga metil guruhining qoʻshilishi jarayonidir.
Ushbu reaksiyani DNK metiltransferaza enzimlari katalizlaydi (DNMT).
DNK metillanish paytida barqaror va nasldan-naslga oʻtuvchan boʻladi, u DNK
di-metilaza nomi bilan maʼlum antogonistik guruh enzimlari tomonidan
bekor qilinadi. Eukariotlarda eng koʻp metillanish CpG (sitozin – fosfat dinukleotidlarda, sitozinning guaninga pozitsiyasida (5мC) topilgan. Sutemizuvchilar genomida, taxminan 70-80% CpG dinukleotidlari metillangan boʻlib, bu deyarli faqatgina CpG dinukleotidlari ichida sodir boʻladi. Shuningdek, oʻsimliklarda CpG boʻlmagan metillanish ham sodir boʻladi (birinchi navbatda CpNpG va CpHpH metillanish, bu yerda H = A,T,C) va juda kam hollarda sutemizuvchilarda. Har bir hujayra oʻzining butun tanasini bunyod etishi uchun barcha genetik maʼlumotga ega. Garchi urugʻlangan birgina hujayradan boshqa bir qancha hujayra turlari hosil boʻlsada DNK srukturasi mutlaqo oʻzgarmaydi va
barcha hujayralarda bir xil boʻladi. Biroq har bir hujayra faqat oʻzigagina
xos boʻlgan genlarni faollashtiradi. Shunday qilib jigar hujayrasi
faqatgina jigar hujayrasida ishlaydigan genlarnigina faollashtiradi..
Aniq bo'lmagan mutatsiya holatida nukleotid almashtiriladi, natijada aminokislotalarni kodlaydigan kodon hosil bo'lishi o'rniga to'xtash kodon hosil bo'ladi. Ushbu to'xtash kodonlari aminokislotalar zanjiri ishlab chiqarishni to'xtatish qobiliyatiga ega bo'lgan asosiy zanjirning ma'lum ketma-ketligidir. Protein ishlab chiqarishda mRNK ketma-ketligi oxirida u doimo topiladi va almashtirish sodir bo'lganda, u aminokislotalar ketma-ketligini to'xtatadi va to'g'ri oqsil hosil bo'lishiga to'sqinlik qiladi. Noto'g'ri mutatsiya nukleotid almashtirilganda sodir bo'ladi, bu esa turli kodon hosil bo'lishiga olib keladi. Bu noan'anaviy mutatsiya bilan bir xil, ammo bu holda farq shundaki, yangi ishlab chiqarilgan kodon to'xtash kodon emas, balki ketma-ketlikda boshqa aminokislotadir. Misol uchun, agar AAG AGG sifatida almashtirilsa, bu kodon lizin o'rniga arginin bilan bog'liq. Agar noto'g'ri mutatsiya natijasida hosil bo'lgan aminokislota o'rniga hosil bo'lishi kerak bo'lgan aminokislota o'xshash xususiyatlarga ega bo'lsa, bu turdagi mutatsiya konservativ deb ataladi. Agar noto'g'ri mutatsiya natijasida hosil bo'lgan aminokislota o'rniga hosil bo'lishi kerak bo'lgan aminokislotalarda turli xil xususiyatlar topilsa, mutatsiya konservativ emas deb ataladi. Insertion yoki Deletion mutatsiyalari: Aminokislota ketma-ketligiga qo'shimcha asosli juft qo'shilsa, kiritish mutatsiyasi sodir bo'ladi.