Fardu filologiya fakulteti o‘zbek tili yo‘nalishi 16/40-guruh talabalari Odilova Sadoqat va Ne’matova Nigoraning o‘zbek adabiyotini o‘qitish metodikasi fanidan tayyorlagan taqdimoti

Adabiyotda adabiy tur va janrlar masalasi

1. Adabiy tur tushunchasi
2. Adabiy tur va janrlarga bo'linish masalasi.
3. Mavzu doirasidagi munozaralar.
Reja:

• Адабий тур- адабий асарларнинг нутқий ташкиллаши, тасвир предмети, объект ва субъект муносабати каби жиҳатлари билан умумийлик касб этувчи йирик гуруҳ.



• Жанр-( фр. genre- жинс, турt, хил) бир адабий тур доирасидаги умумий хусусиятлари билан фарқланувчи асарлар гуруҳи.

ЭПИК
Лирик
Лиро-эпик(ўз тасдиғини топмаган)
Драматик
Адабий турлар

Нима тўғрисида-Даврнинг муҳим кўринишларини Нимани гапириш-чуқур таҳлил қилиб, унинг кўпчилик эътиборини жалб этадиган ғоя ва муаммоларни ўртага қўйиш қандай тасвирлаш-ва шу асосида туғилган кўнгилдаги фикрларни аниқ ва янги образлар воситасида ифодалаш-яхлит, бир бутун жараён(“Бўлиши мумкин бўлган”оламни яратиш)дир. Уларни бир-биридан ажратиш мумкин бўлмаганидек, эпос, лирика, драма ҳам ягона адабиёт (дарахт)дир.

ТУРЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИНИ ТАЪМИНЛОВЧИ ПРЕДМЕТИ

ЭПИК

• ВОҚЕА(қаҳрамон-воқеа)

ЛИРИК

• РУҲИЙ КЕЧИНМА(инсоннинг ички туйғулари)

ДРАМАТИК

• ҲАРАКАТ(инсон шахси)

Эпик тур Эпосда халқ тақдири ҳам алоҳида шахс тақдири ҳам дунёвий аҳамиятга эга бўлган тарихий воқеага боғлиқ бўлади, воқеа ҳукмронлик қилади. Муаллифнинг ҳаётга муносабати нуқтаи назардан. Эпосда санъаткор ҳаётни “Худди Гомердагидек, воқеани унинг ўзидан ажралган бир нарса сифатида”(Аристотел) тасвирлайди.” “Бунда шоир кўзга кўринмайди; пластик муайян дунё ўз-ўзидан тараққий этади, шоир эса ўз-ўзидан вужудга келган ҳодисанинг гўё оддий бир ҳикоячисигина бўлиб қолади” (В.Г.Белинский). Бу холислик обективликдир.

“Вақт ҳисси” нуқтаи назардан. Эпосда ҳикоя қилинаётган ўтмиш воқеалари билан асар яратилаётган вақт ўртасида узоқ ёки яқин муайян бир масофа бўлади.Санъаткор қачонлардир бўлиб ўтган воқеанинг ҳикоячиси тарзда иш кўради. (М.”Ўтган кунлар”) Ҳажми ва ташқи кўриниши жиҳатидан. Эпоснинг ҳамма ҳислатларини ўзида жамлаган романни кўрсак, у ҳажман катта асрдир. Ташқи кўриниши жиҳатидан у кўплаб бўлим ва боблардан иборат. Характер ҳаёт бир азим дарё бўлса, эпос шу азим дарёни бутун кўлами ва салобати билан қамраб олишга ҳаракат этади(И.Султон). Ана шунда кўлам ва воқеалар тасвирланаётган характерларнинг ҳам барча етакчи қирраларини(туғулгандан то вафот этгунгача бўлган ҳаёт йўли ва фаолиятини кўрсатиш орқали) кашф этишга, ғояга мувофиқ тарзда икир-чикиригача батафсил тасвирлашга имконият туғдиради.