Faollashtirish omili sifatida

www.pedagoglar.uz
22-son 4 –to’plam fevral 2022 
Sahifa: 42 
jamiyatning sosial tabaqalanishi keng tus olgan. O'lkada tariх arxeologiya, 
etnografiyaga oid muzeylar ochilgan. Ilmiy jamiyatlar to'zilgan. 1870 yilda 
Toshkentda kutubxona (hozirgi A.Navoiy nomidagi kutubxona) ochilgan. Yirik 
shaharlar – Farg'ona, Xiva, Andijon, Samarqand, Toshkentda bir qancha bosmaxona 
va litografiyalar ochilgan. Navoiy, Fuzuliy, Mashrab, Muqimiy, Furqat kabi 
shoirlarning she'riy to'plamlari nashr qilina boshlagan. O'zbek tilida gazeta chiqa 
boshlagan. O'lkada bu paytga kelib mahalliy, diniy maktablar soni ham ortib borgan. 
3 ta viloyatda (Sirdaryo, Farg'ona, Samarqand) jami masjidlar 11964, imomlar 11680, 
maktablar 4632, undagi o'quvchilar 44783, madrasalar 277, undagi o'quvchilar 7935, 
eshonlar – 391 ta bo'lgan. Bu shuni ko'rsatadiki, Chorizmning zulmiga qaramasdan 
islomga, uning qadriyatlariga munosabat xalqda so'nmagan. 
XIX asr oxiri XX asr boshlarida Turkistonda g'oyaviy-siyosiy kurash yanada 
kuchayib, uchta yo'nalish vujudga kelgan:a)feodal-klerikal,b)jadidliqv) demokratik 
yo'nalish.Mamlakatda islom mafkurasi hukmronlik qilib turgan paytda ular o'lkaning 
iqtisodiy, ma'naviy,madaniy jihatdan qoloqligini tugatish, xalq ommasini iqtisodiy va 
ma'naviy zulmdan ozod etish, unima'rifatli qilish yullarini axtardilar. Ma'lumki, ular 
o'zlarining ijtimoiy-falsafiy qarashlarini, ilg'or g'oyalarinibadiiy adabiyotda, poeziya 
janrida ifodaladilar. Bu ma'rifatparvarlar mehnatkashlar ahvolini yaxshilash, 
ilmma'rifat,adolatli tuzum o'rnatish, xalqlar do'stligi g'oyalarini targ'ib etish kabi 
masalalarga katta e'tiborberganlar.
Tasavvuf tariqati. 
Tasavvuf (arab.), uni sufiyliq 
sufizm deb ham yuritiladi. Tasavvuf – islomdagi diniyfalsafiy oqim bo'lib, u VIII-
asrda arab mamlakatlarida vujudga kelgan. Tasavvuf musulmon mamlakatlariijtimoiy 
taqqiyotining xususiyatlari bilan bog'liq ravishda paydo bo'lgan.Tasavvuf 
ta'limotining asosiy mazmuni inson va uning xudoga munosabatidir. Yangi odamlarni 
xalolikka, tenglikka, inson qadr-qimmatini yerga urmaslikka, barcha musulmonlarni 
teng bo'lib yashashga chorlagan. Ayniqsa bu ta'limot boshqalarning kuchidan 
foydalanmasdan o'z halol mehnati evaziga yashashni talab qiladi. Tasavvuf 
ta'limotining yuzaga kelishining yana muhim sabablaridan biri ko'p mamlakatlarni 

---